TRÙNG DƯƠNG
Cuộc chạm trán với kỹ thuật ngoài hành tinh không chỉ mang lại cho nhân loại những lợi ích thiết thực gắn liền với kỹ thuật mới mà còn có thể thúc đẩy hòa bình thế giới. Các nghiên cứu tâm lý cho thấy con người hợp tác khi đối mặt với mối đe dọa chung từ bên ngoài. Mối đe dọa này củng cố bản sắc nhóm và tăng cường động lực bảo vệ sự an toàn của cộng đồng.
Giáo sư Avi Loeb, Harvard University
The Interstellar Path to Prosperity
Vũ trụ không gian luôn là một bức tranh bí ẩn, được tô điểm bởi những vì sao, hành tinh và thi thoảng là những vị khách từ thế giới bên ngoài hệ thống hành tinh mà ta từng quen biết bấy lâu vẫn quay quanh Mặt Trời. Các hành tinh này gồm, từ vì sao gần mặt trời nhất, Mercury (Sao Thủy), Venus (Sao Kim), Earth (Trái Đất, với chấm nhỏ là Mặt Trăng quay quanh trái đất do hấp lực của trái đất), Mars (Sao Hỏa), Jupiter (Sao Mộc), Saturn (Sao Thổ), Uranus (Sao Thiên vương), Neptune (Sao Hải vương) và Pluto (Sao Diêm vương).
Trong vài năm gần đây, nhờ kỹ thuật tân tiến, nhân loại đã có dịp chứng kiến sự xuất hiện của các vật thể liên hành tinh (interstella), là những vật thể trong vũ trụ không bị ràng buộc bởi hấp lực (gravity) của Mặt Trời, có nguồn gốc từ các hệ hành tinh xa xôi.
Đầu tiên là 1i/‘Oumuamua, được tìm thấy vào năm 2017. Sau đó, vào năm 2019, là 2i/Borisov được phát hiện. Những “vị khách” này đã tới Thái dương hệ rồi đi, biến mất trở lại vào không gian, để lại một số dữ liệu do các hệ thống kính viễn vọng ghi lại và hiện được giới nghiên cứu khoa học tiếp tục nghiên cứu.
Vào mùa Hè năm nay, 2025, vật thể liên hành tinh thứ ba vừa được xác nhận, được đặt tên là 3i/ATLAS (còn gọi là C/2025 N1), đã đi vào thái dương hệ của chúng ta, với những đặc tính khác thường so với hai vật thể không gian 1i và 2i, làm khơi dậy sự tò mò khoa học và suy ngẫm triết lý.
| [Xin mở ngoặc giải thích: chữ “i” là tắt của interstella, nghĩa là liên sao (hay hành tinh), là đến từ ngoài vũ trụ và không thuộc thái dương hệ, trong đó có hành tinh Trái Đất nơi loài người sinh sống. Tên ATLAS, Oumuamua và Borisov là tên gọi hệ thống kính viễn vọng đã phát hiện các vật thể liên hành tinh này. Hệ thống kính viễn vọng ATLAS, viết tắt của Asteroid Terrestrial-impact Last Alert System, nằm ở Río Hurtado, Chile. Oumuamua (tiếng Hawaii có nghĩa là “scout” tức kẻ trinh thám), do hệ thống kính viễn vọng đặt tại Haleakala, Hawaii, tìm thấy. Và Borisov là tên của nhà làm kính viễn vọng kiêm thiên văn học tài tử ở Crimea, người đã tìm thấy sao chổi này.] |
Không giống như những vật thể không gian trước như 1i và 2i, 3i/ATLAS đã gây ra một cuộc tranh luận gay gắt hơn. Những đặc điểm khác thường, quỹ đạo khác lạ–thay vì xoay quanh Mặt Trời thì là xuyên qua thái dương hệ theo đường cong (hyperbole)–và thời điểm xuất hiện của nó đã khiến một số nhà khoa học, đáng chú ý nhất là nhà vật lý thiên văn Avi Loeb của Đại học Harvard, suy đoán rằng nó có thể không chỉ là một vật thể tự nhiên. Liệu nó có thể là một hiện vật được tạo bởi kỹ thuật hẳn hoi? Một con tàu không gian đi thăm dò hệ thống hành tinh Mặt Trời của ta? Hay thậm chí là điềm báo hiệu của một đề xuất ngoại giao liên hành tinh nào đó?
Bài viết này nhằm khám phá bản chất của 3i/ATLAS, những đặc điểm nổi bật, hành trình của nó qua thái dương hệ, và những hàm ý rộng hơn của sự xuất hiện của nó. Bài viết cũng xem xét tranh biện khoa học xung quanh vật thể này, bao gồm cả sự lạc quan song cũng đầy khiêu khích của khoa học gia Loeb về kỹ thuật của một loài ngoài hành tinh trái đất, và có thể có tiềm năng tạo sự thống nhất nhân loại của nó.
Một vị khách từ ngoài thái dương hệ
Vào tháng Bảy năm nay, các nhà thiên văn học phát hiện một vật thể kỳ lạ đang tiến vào thái dương hệ. Nó được đặt tên là 3i/ATLAS–vật thể liên hành tinh thứ ba từng được con người ghi nhận, sau 1i/Oumuamua tìm thấy năm 2017, và 2i/Borisov tìm thấy vào năm 2019, như đã đề cập tới ở trên.
Khác với hai “kẻ tiền nhiệm” 1i và 2i, 3i/ATLAS mang theo nhiều bí ẩn khiến giới khoa học không ngớt thắc mắc: Liệu đây có phải là một vật thể tự nhiên, hay là một công trình kỹ thuật ngoài hành tinh?
Vật thể liên hành tinh là gì?
Vật thể liên hành tinh là những vật thể ngoài không gian không thuộc thái dương hệ. Chúng có quỹ đạo hyperbole – nghĩa là không bị thu hút bởi lực trọng tâm (gravity) khiến quay quanh Mặt Trời, mà chỉ “ghé thăm” rồi rời đi. Những vật thể này có thể đến từ các hệ hành tinh khác, mang theo thông tin quý giá về vũ trụ xa xôi.
Trong khi 1i/Oumuamua có hình dạng thon dài, không có đuôi như sao chổi, và tăng tốc bất thường; và 2i/Borisov thì giống sao chổi truyền thống, có đuôi và khí phát ra rõ ràng; thì 3i/ATLAS lại là một sự kết hợp kỳ lạ: có bụi nhưng không có khí, quỹ đạo gần như “có chủ đích.”
Quỹ đạo kỳ lạ của 3i/ATLAS
Điều khiến 3i/ATLAS trở nên đặc biệt là cách nó di chuyển. Thứ nhất, quỹ đạo của nó chỉ lệch năm độ so với mặt phẳng quay của Trái Đất – một sự trùng hợp hiếm gặp. Thứ hai, nó sẽ bay gần ba hành tinh: sao Kim (Venus), sao Hỏa (Mars) và sao Mộc (Jupiter) – điều này gần như không thể xảy ra nếu không là do ngẫu nhiên. Và cuối cùng, thời điểm nó đến gần Mặt Trời nhất lại trùng với lúc Trái Đất không thể quan sát được vì nó nằm phía sau Mặt Trời, mà một số quan sát viên cho là 3i “cố ý” để tiện quan sát ghi nhận mà không bị các hệ thống kính viễn vọng từ Trái Đất quan sát lại.
Một số nhà khoa học cho rằng đây có thể là chiến thuật bay thông minh–giống như cách một phi thuyền không gian dùng lực hấp dẫn của Mặt Trời để tăng tốc, gọi là Oberth Maneuver. [Theo Wikipedia, động tác Oberth là một kỹ thuật được sử dụng trong du hành vũ trụ để tối đa hóa tốc độ và hiệu suất của con tàu không gian trong quá trình bay ngang (flyby). Nó bao gồm việc một tàu vũ trụ khi rơi vào một vùng hấp lực liền khởi động động cơ nhằm đạt tốc độ tối đa, được gọi là cận điểm. Phương pháp này cho phép phi thuyền không gian thu được nhiều động năng hơn so với khi cùng một lực đẩy được tác dụng bên ngoài vùng bị hấp lực.]
Những đặc điểm của 3i không giống sao chổi
Khi quan sát kỹ, 3i/ATLAS có nhiều điểm khác biệt:
- Sáng bất thường: Dù nhỏ và xa, nó lại phản chiếu ánh sáng mạnh hơn dự kiến.
- Không có khí: Dù có bụi như sao chổi, nhưng không phát hiện khí đặc trưng như CO hay CN.
- Tăng tốc không do lực hấp dẫn: Nó di chuyển nhanh hơn dự kiến, giống như có động cơ đẩy, ở tốc độ khoảng 58 km/giây (khoảng 210,000 km/giờ, tức 130,488 miles/giờ).
Những điểm này khiến một số nhà khoa học nghi ngờ: Liệu đây có phải là một vật thể phi thiên nhiên mà do kỹ thuật tạo nên?
Thảo luận khoa học: Giữa hoài nghi và suy đoán
Cộng đồng khoa học vẫn còn chia rẽ về 3i/ATLAS. Trong khi hầu hết các nhà nghiên cứu nghiêng về những giải thích tự nhiên, thì một nhóm nhỏ, song số người tham gia khuynh hướng này ngày càng tăng thêm, lại đề cập đến những khả năng cấp tiến hơn.
Theo Giáo sư Avi Loeb thuộc Đại học Harvard, một khoa học gia nổi tiếng trong cuộc tìm kiếm trí thông minh ngoài Trái Đất (extraterrestrial intelligence) và tác giả của một số biên khảo về sự hiện hữu này, đã lên tiếng về 3i/ATLAS. Trong bài báo và tuyên bố công khai gần đây, ông lập luận: “Vật thể liên hành tinh vừa được phát hiện thể hiện một số đặc điểm dị thường cho thấy nó có thể là một hiện vật kỹ thuật từ một nền văn minh tiên tiến.”
Trong bài báo mới nhất của ông, Con đường Liên hành tinh đến Thịnh vượng, Loeb đưa ra một lập trường lạc quan:
“Một cuộc chạm trán với kỹ thuật ngoài hành tinh không chỉ mang lại cho nhân loại những lợi ích thiết thực liên quan đến công nghệ mới mà còn có thể thúc đẩy hòa bình thế giới,” ông viết. “Các nghiên cứu tâm lý cho thấy con người hợp tác khi đối mặt với một mối đe dọa chung từ bên ngoài. Một mối đe dọa như vậy củng cố bản sắc nhóm và tăng động lực bảo vệ sự thịnh vượng của cộng đồng.”
Sự lạc quan của Loeb bắt nguồn từ ý tưởng rằng việc tiếp xúc với trí thông minh của loài ngoài hành tinh có thể thúc đẩy sự hợp tác toàn cầu, tiến bộ công nghệ và thậm chí là sự tiến hóa về triết học.
Các nhà khoa học khác nói gì?
Mặc dù các lý thuyết của GS Loeb khá táo bạo, các nhà khoa học khác vẫn khuyến cáo thận trọng.
Khoa học gia Thomas Puzia thuộc đại học Pontificia Universidad Católica de Chile, nơi hệ thống kính viễn vọng ATLAS đã tìm thấy 3i vào ngày 1 tháng 7 vừa qua, và các đồng nghiệp của ông nhấn mạnh sự cần thiết phải có thêm dữ liệu, lưu ý rằng các dị thường quang phổ có thể được giải thích bằng các vật liệu hữu cơ cổ đại, và 3i/ATLAS có thể có cả nhiều tỷ năm tuổi.
Ngoài ra, hai chuyên gia nghiên cứu về liên hành tinh thuộc Anh quốc, là Adam Hibberd và Adam Crowl, thừa nhận giả thuyết về trí thông minh chủ động nhưng nhấn mạnh rằng nó vẫn chỉ mang tính suy đoán.
Trong khi đó, các nhà thiên văn học chính thống thì thường cho rằng các sự dị thường không gian này là do những hạn chế trong quan sát hoặc các quá trình tự nhiên chưa được biết đến.
Một cách tổng quát thì GS Loeb cũng đồng ý là còn cần thêm nhiều dữ liệu, và ông hy vọng trong những ngày tới, các hệ thống kính viễn vọng đặt ngoài không gian sẽ cung cấp một số chi tiết để có thể kết luận về bản chất của “vị khách” độc đáo này.
“Phán quyết sẽ được quyết định dựa trên dữ liệu thu thập được trong những tháng tới,” GS Loeb viết trong bài Con đường Liên hành tinh đến Thịnh vượng. “Bằng chứng thuyết phục có thể đến sớm nhất vào ngày 3 tháng 10 năm 2025 khi 3i/ATLAS tiếp cận trong phạm vi 29 triệu km tính từ [hệ thống kính viễn vọng hiện nằm trong] quỹ đạo Sao Hỏa (Mars) hoặc muộn nhất là vào ngày 16 tháng 3 năm 2026 sau khi 3i/ATLAS tiếp cận trong phạm vi 54 triệu km tính từ [hệ thống kính viễn vọng] Juno [trong quỹ đạo] Sao Mộc (Jupiter). Những dự báo này căn cứ vào giả thuyết rằng 3i/ATLAS sẽ không đi chệch khỏi quỹ đạo do lực hấp dẫn của Mặt Trời quy định. Bất kỳ gia tốc phi trọng lực đáng kể nào cũng sẽ làm thay đổi những dự đoán này.”
Chúng ta có nên lo lắng?
Người viết hỏi Copilot, chatbot của hãng Microsoft, câu trên, đồng thời chia sẻ bài viết của GS Loeb, thì nhận được câu trả lời rằng nếu 3i/ATLAS là kỹ thuật của một loài cực thông minh ngoài không gian, có ba điều có thể xảy ra. Thứ nhất, có thể 3i là tàu không gian đến từ một hành tinh xa xôi tới thái dương hệ của chúng ta để thăm dò, muốn quan sát hoặc liên lạc, có nghĩa là thân thiện, có ý hướng ngoại giao.
Thứ hai, 3i/ATLAS cũng có thể có ý định xâm lược, thăm dò xem hệ hành tinh của ta có nơi nào có thể sống được vì hành tinh của nó đã không còn có thể ở được nữa. Nếu giả thiết này khả thi thì loài người khó có thể chống lại một loài tiến bộ tới độ có thể du hành trong không gian một cách dễ dàng, trong khi loài người chúng ta vẫn còn vất vả thử nghiệm xem có thể phóng phi thuyền lên Sao Hỏa, như công ty SpaceX của tỷ phú Elon Musk, với tài trợ của cơ quan không gian NASA, vẫn đang cố thực hiện.
Và cuối cùng, sự hiện hữu của 3i/ATLAS biết đâu chẳng tạo nên một tác động tâm lý, như GS Loeb kỳ vọng. Ngay cả khi 3i chỉ thăm dò và không tìm cách liên lạc với ta, sự hiện diện của nó có thể thay đổi cách con người nhìn nhận bản thân và, biết đâu sẽ thúc đẩy sự đoàn kết.
Theo GS Loeb, ta hãy coi đây là cơ hội học hỏi từ vũ trụ không gian. Dù là tự nhiên hay do trí tuệ siêu thông minh tạo ra, 3i/ATLAS mang tới nhiều cơ hội học hỏi tìm hiểu thêm về các hệ hành tinh khác, nghiên cứu vật chất hữu cơ phức tạp, cải tiến kỹ thuật phi hành liên hành tinh, và tìm kiếm thêm dấu hiệu kỹ thuật ngoài hành tinh.
Kết luận
3i/ATLAS không chỉ là một vật thể vũ trụ – nó là lời nhắc nhở rằng chúng ta không đơn độc trong vũ trụ bao la. Dù chỉ là một hòn đá lớn lạnh lẽo trôi nổi trong hệ hành tinh của chúng ta hay là một tàu thăm dò, nó khiến chúng ta cần suy nghĩ lại về vị trí của mình trong vũ trụ.
Nếu là công nghệ ngoài hành tinh, đây có thể là bước ngoặt lịch sử. Nếu là một vật thể tự nhiên, nó vẫn là món quà quý giá từ vũ trụ.
Và biết đâu, như lời Giáo sư Loeb, “Con đường liên hành tinh này sẽ dẫn nhân loại đến thịnh vượng.”
Tham khảo thêm
Tài liệu bên dưới do chatbot Gemini của Google cung cấp [Người viết giữ lại cả phần Anh ngữ, để độc giả tiện tham khảo]:
Sao chổi liên hành tinh 3i/ATLAS là một vị khách tạm thời của thái dương hệ, đi theo một quỹ đạo rất mở và sẽ không quay trở lại. Đường đi của nó là một quỹ đạo hypebol (độ lệch tâm e≈6,1), nghĩa là nó di chuyển quá nhanh để không bị ràng buộc bởi lực hấp dẫn với Mặt Trời.
The interstellar comet 3I/ATLAS is a temporary visitor to our solar system, following a highly open trajectory that will not see it return. Its path is a hyperbolic orbit (eccentricity e≈6.1), meaning it is moving too fast to be gravitationally bound to the Sun.
☄️ Quỹ đạo và Ngày quan trọng
Trajectory and Key Dates
3i/ATLAS đi vào thái dương hệ từ hướng chòm sao Nhân Mã, đi qua vùng bên trong thái dương hệ trước khi quay trở ra.
3i/ATLAS entered the solar system from the direction of the constellation Sagittarius, passing through the inner solar system before heading back out.
| Event | Date (Approximate) | Location/Detail |
|---|---|---|
| Enters Solar System (Discovery) | July 1, 2025 (Pre-discovery observations as early as June 14, 2025) | Discovered when it was within the orbit of Jupiter (about 4.5 AU from the Sun). |
| Closest to Mars | October 3, 2025 | Passes within approximately 0.19 AU (28 million km) of the Red Planet. |
| Closest to Sun (Perihelion) | October 29, 2025 | Reaches 1.36 AU from the Sun (just inside Mars’ orbit). It will be on the far side of the Sun from Earth, making it temporarily unobservable from Earth. |
| Closest to Jupiter | March 16, 2026 | Passes within approximately 0.36 AU (54 million km) of the gas giant. |
🔭 Đài quan sát vũ trụ và tàu vũ trụ
Space Observatories and Spacecraft
Do tính chất hiếm gặp và sẽ bay gần sao Hỏa và sao Mộc [của 3i/ATLAS], một số lượng lớn chưa từng thấy gồm các đài quan sát [tức các hệ thống kính viễn vọng trên mặt đất] và tàu vũ trụ [các hệ thống kính viễn vọng ở ngoài trái đất] đã tham gia vào cuộc nghiên cứu hành tinh này:
Due to its rare nature and close flybys of Mars and Jupiter, an unprecedented number of observatories and spacecraft are involved in its study:
| Observatory Type | Name(s) | Role and Key Observations |
|---|---|---|
| Space Telescopes | Hubble Space Telescope (HST) | High-resolution visible light images; helped constrain nucleus size. |
| James Webb Space Telescope (JWST) | Infrared spectroscopy; discovered an unusually high carbon dioxide-to-water ratio in its coma. | |
| SPHEREx (NASA) | Infrared spectroscopy survey. | |
| Ground-Based Telescopes | ATLAS (Discovery) | Asteroid Terrestrial-impact Last Alert System, first to report the object. |
| Vera C. Rubin Observatory | Serendipitously imaged it during science validation. | |
| Gemini South, VLT, Keck, ZTF | Detailed follow-up observations, polarimetry, and spectral analysis. | |
| Interplanetary Spacecraft | Mars Reconnaissance Orbiter (MRO), ESA’s Mars Express, ExoMars Trace Gas Orbiter | Will attempt to image and study the comet from Mars’ orbit during its close flyby. |
| ESA’s JUICE (Jupiter Icy Moons Explorer) | Positioned to observe the comet around its perihelion (Oct/Nov 2025) when Earth views are obscured. | |
| Psyche (NASA), Parker Solar Probe, SOHO | Other missions in the inner solar system that have the potential for observation. |
🌌 Biến trở lại vào không gian
Disappearance Back into the Universe
3I/ATLAS sẽ tiếp tục hành trình ra khỏi thái dương hệ sau khi tiếp cận gần Sao Mộc vào tháng 3 năm 2026.
• Nó sẽ vẫn có thể được nhìn thấy bằng các kính viễn vọng lớn trên mặt đất và không gian trong phần lớn năm 2026.
• Dự kiến nó sẽ trở nên quá mờ nhạt để hầu hết các thiết bị có thể theo dõi một cách đáng tin cậy vào giữa năm 2026 đến đầu năm 2027.
• Vận tốc cao của nó trên quỹ đạo hyperbole đảm bảo nó sẽ vượt qua lực hấp dẫn của Mặt Trời và vĩnh viễn rời khỏi hệ hành tinh này, tiếp tục hành trình vào không gian liên hành tinh vô tận.
3i/ATLAS will continue its journey out of the solar system after its close approach to Jupiter in March 2026.
- It will remain visible to large ground-based and space telescopes for much of 2026.
- It is expected to become too faint for most instruments to track reliably by mid-2026 to early 2027.
- Its high velocity on a hyperbolic path ensures it will overcome the Sun’s gravity and permanently exit the solar system, continuing its journey into interstellar space.
[td2025/09]
Cùng một tác giả: https://www.toiyeutiengnuoctoi.com/category/tac-gia/a-to-h/trung-duong/
