Từ phòng xử án Santa Ana, tiếng búa của Thẩm phán James V. Selna vang lên nghe khô khốc như kết thúc của một vở kịch đã kéo dài quá lâu, và chiếc màn nhung tham nhũng rơi xuống, khép lại sự nghiệp chính trị của cựu Giám sát viên Quận Cam Andrew Hoàng Đỗ.
Trong phiên tuyên án ngày 9/6/2025, cựu Giám sát viên Quận Cam, 62 tuổi, nhận mức án tối đa 60 tháng tù liên bang vì tội âm mưu nhận hối lộ. Ông Đỗ phải trình diện tại trại giam Cơ quan Cải huấn Liên bang ở Lompoc, Quận Santa Barbara, chậm nhất là ngày 15/8/2025. Riêng khoản bồi hoàn thiệt hại—dự kiến lên đến hàng triệu đô la—sẽ được định đoạt trong phiên toà ngày 11/8.
“Một tội ác thật sự”
Thẩm phán Selna tuyên bố thẳng tại tòa: “Tham nhũng công quỹ phá hỏng niềm tin của công chúng vào chính quyền. Tôi không tin rằng một mức án nhẹ hơn có thể phản ánh đúng mức độ nghiêm trọng của tội ác này.”
Câu nói ấy khắc sâu bối cảnh vụ án: từ năm 2020 đến 2024, khi đại dịch COVID-19 hoành hành, Đỗ vận dụng quyền hạn để chuyển hơn 10 triệu USD quỹ cứu trợ vào Viet America Society (VAS)—tổ chức phi lợi nhuận do cộng sự và con gái út Rhiannon điều hành. Theo hồ sơ, chỉ khoảng 15 % số tiền ấy biến thành bữa ăn cho người cao tuổi; ngược lại, hơn 550.000 USD chảy vào tiền mặt, rượu vang đắt tiền, cùng khoản đặt cọc mua nhà ở Tustin cho con gái.
Công tố viên: “Công quỹ Quận Cam thành ATM của Andrew Đỗ”
Biện lý Quận Todd Spitzer ví von rằng ngân sách quận dưới tay Đỗ chẳng khác gì “cây ATM cho nội bộ, người thân và chính ông ta,” trong khi “những người già yếu trông cậy vào bữa ăn bị bỏ mặc.”
Phía biện hộ nỗ lực xin mức tù 33 tháng, nhấn mạnh các hoạt động thiện nguyện gần đây và khẳng định Đỗ chỉ “mù quáng vì muốn giúp con.” Nhưng công tố viên liên bang cho rằng “ăn cắp công quỹ trong tình trạng khẩn cấp y tế là tình tiết tăng nặng tội,” và thẩm phán đồng tình với lập luận này.
Cú sốc của Little Saigon
Tại Little Saigon—nơi từng hãnh diện có một cựu thuyền nhân trở thành gương mặt lãnh đạo—nhiều cử tri Việt chia sẻ cảm giác “sốc, xót xa và giận dữ.” Một số tổ chức cộng đồng kêu gọi kiểm toán mọi hợp đồng cứu trợ ký trong nhiệm kỳ của Đỗ, và cam kết vận động minh bạch hoá quy trình ngân sách khẩn cấp.
Ghế Giám sát viên Địa hạt 1 đã được Thượng nghị sĩ tiểu bang Janet Nguyễn tạm thời đảm nhiệm sau khi Đỗ từ chức năm ngoái; bà tuyên bố sẽ thúc đẩy kiểm toán độc lập và siết quy định xung đột lợi ích, “để không quan chức nào nghĩ mình đứng trên pháp luật.”
Những diễn tiến kế tiếp
- 11/8/2025: Toà án xét mức bồi hoàn, rất có thể Andrew Đỗ sẽ bị yêu cầu bán căn nhà ở Tustin để trả lại quận.
- 15/8/2025: Andrew Đỗ bắt đầu thụ án năm năm tù.
- Mạng lưới VAS: Các đồng sự như Peter Anh Phạm (đang lẩn trốn) và Thanh Hương Nguyễn tiếp tục đối diện cáo trạng.
- Cải cách lâu dài: Hội đồng Giám sát dự kiến thông qua bộ quy tắc mới cho hợp đồng cứu trợ khẩn cấp, bao gồm giám sát cộng đồng và công bố dữ liệu theo thời gian thực.
Từ góc nhìn lịch sử, vụ án là lời cảnh tỉnh rằng uy tín không phải di sản miễn phí; nó được viết bằng sự minh bạch và đóng dấu bằng trách nhiệm. Và với cộng đồng người Việt hải ngoại, câu chuyện Andrew Đỗ dường như lặp lại bài học cũ: khi “niềm tin” bị rút cạn như ngân quỹ, chỉ có sự công khai và lòng liêm chính mới may ra khôi phục lại được niềm tin ấy.
Không phải mọi ký ức đều đẹp, nhưng mọi ký ức đều có giá. Giá của ký ức cộng đồng đôi khi được trả bằng những bản án như hôm qua — để nhắc chúng ta rằng lòng tin, một khi sứt mẻ, tốn nhiều năm và nhiều nước mắt mới có thể hàn gắn lại.
Và đây chắc chắn không phải là ký ức chúng ta muốn để lại cho những thế hệ sau.
