LÝ THÀNH PHƯƠNG
Trong năm 2025, giá vàng thế giới tiếp tục phá kỷ lục, khiến báo chí tài chính toàn cầu đồng loạt nói đến “một chu kỳ vàng mới.” Từ những tờ báo lớn như Bloomberg, CNBC đến Wall Street Journal, tờ nào cũng đang bàn về vàng, tài sản tưởng như cổ điển nhưng lại đang được ưa chuộng trở lại.
Với cộng đồng người Việt tại Mỹ, đặc biệt là ở California, nơi tập trung hơn một nửa kiều bào ở hải ngoại, câu chuyện này cũng tạo nhiều sự quan tâm. Không ít người Việt ở Mỹ vẫn có thói quen xem vàng là “nơi trú ẩn an toàn,” trong khi thế hệ trẻ lại đặt câu hỏi: “Có nên mua vàng không, hay cứ để tiền trong quỹ đầu tư (mutual funds), cổ phiếu (stocks), hoặc trái phiếu (bonds) là tốt nhất?”
Bài viết này sẽ cùng bạn nhìn lại lịch sử, tại sao người ta mua vàng, nguyên nhân vàng tăng và giá vàng qua các thời kỳ, các hình thức đầu tư vàng, so sánh đầu tư vàng với các hình thức đầu tư khác, và cuối cùng, đưa ra một số lời khuyên thực tế cho người Việt tại California hôm nay.
Câu chuyện lịch sử
Vàng là một thứ kim loại quý hiếm. Giá trị của nó là ở chỗ đẹp và không bị soi mòn với thời gian. Với đặc tính như vậy, vàng trở thành món đồ trang sức được ưa chuộng của các dân tộc Á châu, điển hình là hai quốc gia có dân số đông nhất thế giới là Trung Hoa và Ấn Độ. Với cái đẹp và sự quý hiếm như vậy, vàng rất có giá trị từ ngàn xưa và mãi đến bây giờ. Các vị vua chúa ngày xưa thường dùng vàng để tô điểm cho sự giàu sang và quyền uy của họ.
Vì sự quý hiếm và giá trị được mọi người ưa thích, nên các triều đại của các quốc gia phong kiến thời xa xưa đã chọn vàng làm đơn vị tiền tệ để trao đổi hàng hóa cho quốc gia của họ. Ở Trung Quốc, đến thế kỷ thứ Bảy vào thời nhà Đường, những tổ chức tín dụng địa phương, mà sau này ta gọi là ngân hàng, phát hành một thứ tiền giấy mà lúc đó họ gọi là ngân phiếu để thay cho vàng, vì vàng nặng nề và cồng kềnh, không tiện di chuyển một số lượng lớn từ nơi này sang nơi khác. Để có được số ngân phiếu như vậy, các nhà thương buôn phải ký gửi một số lượng vàng ở trung tâm tín dụng tương đương với giá trị của ngân phiếu.
Với sự phát triển của xã hội ngày nay, thế giới đã đi vào chủ nghĩa tư bản, hệ thống tiền tệ được quản lý bởi các ngân hàng quốc gia. Trong thời kỳ đầu của chủ nghĩa tư bản, hệ thống tiền tệ, tiền giấy được sự bảo đảm bởi một trữ lượng vàng tương đương với số lượng tiền giấy phát hành. Hình thức này được gọi là Kim bản vị (Gold Standard). Đây là một tiêu chuẩn tiền tệ phát triển một cách tự nhiên từ Á châu đến Âu châu và lan rộng đến cả hành tinh này.
Sau Thế chiến Thứ Hai, các nước gây chiến bao gồm Nhật Bản, Đức, và Ý bị bại trận. Họ bị ràng buộc bởi hiệp định Geneve năm 1945, không được có quân đội và quan trọng hơn, là họ không được sản xuất vũ khí. Lực lượng thắng trận là phe đồng minh mà đứng đầu là Anh, Pháp, Mỹ, Nga, trong đó Anh và Pháp từng là hai cường quốc thuộc địa lớn nhất thế giới, nay bị kiệt quệ về tài nguyên sau chiến tranh. Thế giới lúc đó lại chia thành thế chân vạc: một bên là thế giới của những nước tư bản, đứng đầu là Mỹ; một bên là thế giới mới thành lập của chủ nghĩa cộng sản, khép kín khỏi thế giới tư bản bằng một thứ mà người ta gọi là “bức màn sắt.” đứng đầu là Liên bang Xô Viết (Nga).
Mỹ, dù là nước sau cùng tham dự Thế chiến Thứ Hai để giúp cho lực lượng đồng minh chiến thắng, nhưng lại là nước bỏ nhiều nhân lực và vật lực nhất. Sau thế chiến, với dân số hùng hậu, tài nguyên thiên nhiên cực kỳ dồi dào, và được nhiều thành quả sau thắng lợi, Mỹ tự nhiên trở thành một “siêu cường.” Mỹ bỗng dưng trở thành một trung tâm “gần như” độc quyền sản xuất vũ khí, hàng cơ giới cao cấp như máy bay dân dụng, tàu thủy, máy móc cơ khí, và nhiều mặt hàng tiêu dùng cao cấp khác. Một hệ quả không ngờ tới là “đồng đô la Mỹ trở thành tiêu chuẩn tiền tệ của thế giới.” Đô la Mỹ gần như là thay cho vàng, là đơn vị tiền tệ được chấp nhận hầu như khắp nơi trên thế giới. Cả thế giới dùng đô la Mỹ để làm thước đo cho đồng tiền của họ.
Với một thế đứng vững chắc như vậy, năm 1972, tổng thống Mỹ Richard Nixon tuyên bố hủy bỏ Kim bản vị. Kể từ năm đó, nước Mỹ không còn phải dùng trữ lượng vàng để bảo đảm cho việc in tiền của họ nữa. Sau nước Mỹ, một trung tâm kinh tế đứng hàng thứ nhì của thế giới là thị trường chung Âu châu, cũng từ bỏ Kim bản vị. Ngày nay thì không còn mấy quốc gia theo hệ thống Kim bản vị nữa, dù rằng quốc gia nào cũng tiếp tục mua một số lượng vàng đáng kể tàng trữ ở ngân hàng quốc gia của họ.
Trong kinh tế tư bản, giá cả của của cải vật chất bị chi phối bởi luật cung và cầu. Giá vàng cũng không ngoại lệ. Dù rằng ngày nay, vàng không còn được địa vị Kim bản vị nữa, nhưng “theo truyền thống,” không ít những quốc gia vẫn tiếp tục giữ một trữ lượng vàng đáng kể để hỗ trợ cho hệ thống tiền giấy của họ. Trong kỹ nghệ, vàng cũng được sử dụng một số lượng lớn, dù rằng không nhiều như những kim loại thông dụng như sắt, thép, đồng, nhôm… Ngoài ra vàng vẫn còn được dùng làm món trang sức trong nhiều quốc gia trên thế giới. Với những nhu cầu như vậy và sự khá khan hiếm của sức cung, vàng vẫn còn có một chỗ đứng quan trọng trong đầu tư.
Tại sao người ta mua vàng?
Thống kê trong lịch sử trong thời kỳ cận đại cho thấy, vì lý do lạm phát và nhiều yếu tố khác, đồng tiền của bất cứ quốc gia nào, kể cả đồng tiền mạnh nhất thời nay là đồng đô la Mỹ, cũng mất dần giá trị theo thời gian. Bạn nhớ lại xem, cùng tờ giấy bạc 100 đô, mười năm về trước, bạn có thể ăn được hơn 10 tô phở và một ly cà phê sữa đá, năm nay (2025) thì chỉ còn mua được năm khẩu phần như vậy.
Nhưng vàng thì khác. Cùng một thỏi vàng, nếu ngày kia, bạn có thể mua được 100 phần, thì ngày nay cũng vậy, thậm chí còn mua được nhiều hơn.
Cho nên nói, nếu bạn không có phương án nào đầu tư nào hấp dẫn, thì so với giữ đồng đô la trong túi, thiết nghĩ, dùng tiền mua vàng có lẽ là khá hơn. Vì như đã nói, vàng, lịch sử đã chứng minh, vẫn giữ được sức mạnh mua sắm (purchasing power) qua các thời kỳ, có nghĩa là dù cho đồng tiền bản xứ có rớt giá bao nhiêu đi nữa, thì với cùng một lượng vàng, bạn có thể mua được cùng một khối lượng hàng hóa, dù ở bất cứ thời điểm nào.
Giá vàng qua các thời kỳ
Khi nước Mỹ từ bỏ Kim bản vị năm 1972, giá vàng lúc đó vào khoảng 50 đô/ounce. Năm 2000 giá vàng là 400 đô/ounce. Năm 2012, một cuộc thổi phồng của giới tài phiệt tài chính làm giá vàng lên đến gần 2000/ounce. Sau đó thì giá vàng ổn định ở 1.200/ounce vào năm 2015. Cuộc biến động năm 2016, Brexit, nước Anh tuyên bố rút khỏi thị trường chung Âu châu làm giá vàng leo lên đến hơn 1.300/ounce.
Vậy đó, mà giá vàng cứ âm thầm bò lên theo năm tháng. Vào năm 2020, giá vàng lên lại mức 2000/ounce và cứ tiếp tục leo dốc mỗi năm. Đầu năm 2025, giá vàng đã lên đến 3300/ounce. Và chỉ trong 10 tháng năm nay, có lúc đã lên đến 4400/ounce. Như vậy lúc đó giá vàng lượng là: $4400 x 1.2 = $5,280/lượng. Hiện đây là mức cao nhất trong lịch sử.
Nguyên nhân gì đã xảy ra mà làm giá vàng tăng lên có tính đột biến như vậy? Theo các chuyên gia kinh tế thì sự kiện này bao gồm những nguyên nhân sau đây:
- Bất ổn toàn cầu: Căng thẳng địa chính trị ở Trung Đông, cạnh tranh Mỹ–Trung, và lo ngại suy thoái toàn cầu khiến giới đầu tư tìm nơi trú ẩn.
- Đồng USD suy yếu đi do những biện pháp hỗ trợ xã hội trong đại dịch Covid (2020-2021): Khi đồng tiền mất giá thì người ta trở lại cái bản tính cố hữu là mua lại vàng. Với sức cầu cực kỳ to lớn xảy ra trên toàn thế giới khiến vàng trở nên có giá đột phá hơn.
- Ngân hàng trung ương mua vào: Các quốc gia như Trung Quốc, Ấn Độ, và Nga tăng cường mua vàng để dự trữ, làm nhu cầu vàng càng tăng mạnh.
Mua vàng như thế nào?
Ngày nay việc đầu tư vàng ở Mỹ dễ dàng hơn. Ngoài hình thức chạy lại mua bán ở các tiệm vàng, bạn có thể đầu tư theo những cách sau đây:
- Mua vàng miếng từng ounce hay từng lượng (mỗi lượng bằng 1.2 ounces) online.
- Đầu tư vàng qua ETF/quỹ đầu tư (như SPDR Gold Shares – GLD),
- Đầu tư gián tiếp qua cổ phiếu các công ty khai thác vàng (như Newmont, Barrick Gold…).
Mỗi cách đều có ưu và nhược điểm, tùy mục tiêu và mức độ chấp nhận rủi ro của bạn.
Nên mua vào lúc nào?
Mua khi vàng lên hay lúc nó rớt giá. Ai mà đoán được lúc nào vàng lên hay lúc nào xuống thì không cần phải đi làm nữa.
Trong đầu tư có một nguyên tắc gọi là mua giá trung bình (dollar cost averaging). Nguyên tắc này khuyên bạn hãy mua đều đều, thí dụ mỗi tuần mua một lần với cùng một số lượng chẳng hạn, không kể đến giá cao hay thấp để được giá trung bình.
So sánh vàng với các hình thức đầu tư khác tại Mỹ
| Hình thức đầu tư | Mức lợi trung bình | Rủi ro | Tính thanh khoản | Ghi chú |
|---|---|---|---|---|
| Cổ phiếu (S&P 500) | 7-10%/năm | Cao | Cao | Phù hợp đầu tư dài hạn |
| Trái phiếu kho bạc (T-bonds) | 3-5%/năm | Thấp | Rất cao | An toàn, nhưng lợi suất thấp |
| Bất động sản | 4-8%/năm | Trung bình | Thấp-trung bình | Lợi nhuận ổn định, nhưng vốn lớn |
| Vàng / ETF vàng | 0-6%/năm (trung bình dài hạn) | Trung bình | Cao | Bảo vệ tài sản, phòng ngừa lạm phát |
| Tiền điện tử (Bitcoin,v.v.) | Không ổn định | Rất cao | Cao | Biến động mạnh, rủi ro lớn |
Nhìn bảng trên, vàng không phải hình thức kiếm lời nhanh, mà là công cụ giữ giá trị và đa dạng hóa (diversification) danh mục đầu tư.
Đầu tư vàng sao cho đúng? – lời khuyên cho người Việt tại California
Xác định vai trò của vàng trong danh mục
Hãy xem vàng như “áo giáp bảo vệ” hơn là “cỗ máy sinh lời.”
Các cố vấn tài chính Mỹ thường khuyên: vàng chỉ nên chiếm một phần trong danh mục đầu tư.
Kết hợp đầu tư vàng với các hình thức đầu tư khác
Bất động sản ở California được chứng minh trong lịch sử qua 100 năm qua là một hình thức đầu tư khá chắc chắn. Thống kê cho thấy, giá một căn nhà nằm ở trong một khu vực gọi là tốt (prime area), nơi có nhiều việc làm, trường học tốt, khu vui chơi du lịch lý tưởng thường tăng gấp đôi trong mỗi chu kỳ 10 năm. Chúng tôi gọi cách đầu tư này là “ăn chắc mặc bền” (slowly but surely).
Một danh mục cân bằng cho người Việt ở Mỹ có thể là:
- 50% bất động sản.
- 30% cổ phiếu/quỹ chỉ số, trái phiếu hoặc quỹ thu nhập cố định,
- 20% vàng hoặc quỹ vàng.
Như vậy bạn vừa có tiềm năng tăng trưởng, vừa có “lá chắn an toàn.”
Giữ kỷ luật, đừng chạy theo đám đông
Người Việt chúng ta có tâm lý “chạy theo đám đông,” nhưng đầu tư vàng đòi hỏi kỷ luật.
Đừng mua vì thấy tin tức “vàng phá đỉnh,” mà hãy xem xét mục tiêu dài hạn:
vàng chỉ có ý nghĩa nếu bạn giữ ít nhất 3-5 năm.
Cẩn trọng với các hình thức “đầu tư vàng online” hoặc hứa lợi nhuận cao
Tại Mỹ từng có nhiều vụ lừa đảo nhắm vào người Việt, hứa “đầu tư vàng lợi nhuận 20%/tháng” – nhưng thực chất là mô hình Ponzi. Bạn chỉ nên giao dịch qua các sàn hoặc quỹ được Ủy ban Chứng khoán Hoa Kỳ (SEC) hoặc FINRA giám sát.
Lời kết: “Giữ vàng cho chắc” – nhưng cần hiểu cách giữ
Người Việt tại California có truyền thống quý trọng vàng – từ chiếc nhẫn cưới, dây chuyền đến miếng vàng cất kỹ trong két. Nhưng ở môi trường tài chính Mỹ, bạn có nhiều lựa chọn hiện đại và an toàn hơn.
Vàng vẫn là biểu tượng của sự bền vững — nhưng đầu tư thông minh không nằm ở việc giữ bao nhiêu vàng, mà ở cách bạn phân bổ tài sản (diversification) hợp lý.
Nếu bạn sống ở Mỹ, thu nhập bằng USD, hãy tận dụng hệ thống tài chính minh bạch, đa dạng hóa danh mục, và xem vàng như “người bảo vệ thầm lặng” — chứ không phải “ngôi sao đầu tư” của mình.
Cùng một tác giả: https://www.toiyeutiengnuoctoi.com/category/tac-gia/i-to-p/ly-thanh-phuong/
———————————–
Giữ một nhịp chậm trong đời vội vã
Ít ai trong chúng ta không bị hút vào nhịp sống hối hả của thời nay, nhưng ta có thể chọn giữ cho mình một nhịp chậm.
“Sống chậm” không phải dọn về rừng để ở, cũng chẳng là một triết lý xa xôi. Nó chỉ là năm việc nhỏ ta có thể làm hàng ngày, để mình không bị cuốn vào guồng quay của chính mình.
Giữ một buổi sáng không công nghệ
Đừng mở điện thoại ngay khi thức dậy. Hãy để yên vài phút cho trí óc được thảnh thơi, như mặt nước chưa bị khuấy. Một hơi thở sâu cũng là khởi đầu của sự tỉnh táo.
Ăn chậm và nhìn món ăn
Đừng vừa ăn vừa lướt mạng. Hãy nhìn màu rau, nghe tiếng giòn của cơm cháy, và nhai kỹ để tận hưởng mọi hương vị.
Dọn một góc nhỏ mỗi ngày
Khi lau chùi, sắp xếp, ta không chỉ làm gọn nhà mà cũng đang sắp xếp lại chính mình.
Mỗi góc sạch sẽ là một khoảng yên trong tâm trí.
Đi bộ mười phút không mục đích
Không cần đếm bước. Cứ đi, để chân dẫn ta đi và đầu được nghỉ. Khi không cố đến đâu, ta mới thấy xung quanh có bao điều dễ thương: tiếng gió, tiếng người, và chính nhịp thở của mình.
Tập nói “để mai cũng được”
Không phải trì hoãn, mà là biết điều gì thật sự gấp. Khi ta chậm lại một nhịp, cuộc sống cũng dịu đi một chút.Sống chậm không làm ngày dài hơn, chỉ khiến từng phút có mặt thật hơn. Và khi ta thấy mình có mặt trong ngày của chính mình, thì đó là bình yên.
