HÀ GIANG
LGT: Từ hơn một thế kỷ qua, fossil fuels, tức nhiên liệu hóa thạch, như than đá, dầu mỏ và khí đốt tự nhiên đã giúp con người tiến vào thời đại công nghiệp hiện nay. Nhưng đi kèm fossil fuels là khói bụi, ô nhiễm không khí, và hiểm họa biến đổi khí hậu.
Giờ đây, solar energy (năng lượng mặt trời), đối thủ mới nổi lên của fossil fuels, hứa hẹn mang đến một hướng đi sạch hơn, rẻ hơn và bền vững hơn cho tương lai.
Ở miền Nam California, nơi quanh năm nắng chói chan hòa, sự cạnh tranh giữa hai ngành năng lượng này ngày càng thấy rõ. Thành phố Long Beach, trong khu tôi ở, chỉ trong vòng hai tuần qua đã thấy một loạt solar panel (tấm quang điện) được chễm trệ đặt lên thêm bốn nóc nhà, khiến người bạn tôi đặt cho đùa cho khúc phố ấy là ‘phố solar.’
Sau hơn hai năm nghiên cứu, cân nhắc rồi tính toán thiệt hơn, tôi cũng quyết định dùng năng lượng mặt trời, và khi dàn solar panels và bình điện được lắp xong, đang say sưa chơi với cái app để xem mỗi ngày dàn solar panels của nhà mình tạo được bao nhiêu kwh so với số kwh mình tiêu thụ, thì một người bạn lớn tuổi, khi nghe báo tin, la lên: “chết, sao em lại lắp solar làm gì, nó gây ung thư đấy! Chị biết có nhiều người làm nhưng cho gỡ bỏ đi rồi…”
Solar panels gây ung thư? Điều này tôi cũng nghe loáng thoáng nhưng sau khi tìm hiểu kỹ thì thấy đây chỉ là những lời đồn nhảm. Tôi nói với chị bạn như thế, nhưng chị cả quyết “Người ta nói vậy thật mà, em tin chị đi!”
Hừm, nếu bà chị tôi tin như vậy, thì chắc cũng có nhiều người trong cộng đồng nghĩ giống chị? Bài viết này giúp quý độc giả hiểu thêm về fossil fuel và solar energy, trả lời câu hỏi vì sao hai ngành đang đối đầu gay gắt, và ngành nào rồi sẽ thắng?
_____________
Fossil fuel là gì?
Fossil fuels là các loại năng lượng hình thành từ xác động thực vật bị vùi sâu dưới lòng đất qua hàng triệu năm. Qua thời gian dài bị nén dưới áp lực lớn và nhiệt độ cao, những sinh vật cổ đại này biến thành than đá, dầu mỏ và khí đốt tự nhiên.
Than đá thường được dùng trong các nhà máy nhiệt điện. Mỹ vẫn còn nhiều nhà máy than hoạt động, dù số lượng đang giảm dần.
Dầu mỏ được tinh chế thành xăng, dầu diesel, nhựa và hàng loạt sản phẩm tiêu dùng. Dầu là huyết mạch của ngành giao thông.
Khí đốt tự nhiên được xem là “sạch” hơn so với than và dầu, nhưng vẫn là một dạng nhiên liệu hóa thạch phát thải khí nhà kính.
Fossil fuels từng là ngành mang lại việc làm ổn định cho nhiều người. Tuy nhiên, các nhà khoa học ngày càng cảnh báo về cái giá môi trường mà nhiên liệu hóa thạch gây ra gồm: a) ô nhiễm không khí (chất CO2), b) biến đổi khí hậu và c) ô nhiễm nước và đất.
Mặc cho những cảnh báo này, fossil fuels vẫn tồn tại. Lý do lớn nhất là vì ngành này quá lớn, quá gắn bó với hạ tầng hiện tại, từ trạm xăng cho đến mạng lưới đường ống, mọi thứ đều được thiết kế để phục vụ cho fossil fuels. Lý do thứ nhì là các tập đoàn dầu khí tại Mỹ vẫn là những thế lực có sức ảnh hưởng mạnh mẽ tại Quốc hội, chi hàng trăm triệu đô la mỗi năm để vận động hành lang, quảng cáo và tài trợ chính trị.
Solar energy là gì?
Solar energy là nguồn năng lượng đến từ ánh sáng và nhiệt phát ra từ mặt trời. Khác với fossil fuels phải khai thác từ lòng đất, năng lượng mặt trời tự tái tạo, miễn phí và không gây ô nhiễm khi dùng. Ngày nay, qua những solar panels con người có thể biến ánh nắng thành điện để dùng trong gia đình, cho nhà máy và cả trên xe cộ.
Ngoài việc tiện dùng, không phải khai thác từ lòng đất, solar energy không phát ra khí thải khí độc hại CO2, không gây ô nhiễm không khí.
Khuyết điểm rõ nhất của solar panels là phụ thuộc vào thời tiết. Nếu trời âm u, hay ban đêm thì solar panels không có ánh sáng mặt trời để biến thành năng lượng, đó là lý do tại sao những ai muốn dùng solar energy cần đầu tư vào việc dùng pin lưu trữ (battery storage).
Tại sao có sự cạnh tranh gay gắt?
Trận chiến giữa hai ngành nhiên liệu hóa thạch và năng lượng mặt trời không đơn giản chỉ là cuộc đua công nghệ, mà còn là một cuộc đấu giữa hai thế giới quan khác nhau, hai mô hình kinh tế khác nhau, và có thể nói là hai tầm nhìn hoàn toàn trái ngược về tương lai nước Mỹ.
Lý do rất dễ hiểu.
Fossil fuels là ngành công nghiệp truyền thống, có lịch sử hơn một thế kỷ, nơi giới chủ nhân có quyền lực tài chính và chính trị khổng lồ. Solar energy, trong khi đó, là một ngành công nghệ mới nổi, trẻ trung, thân thiện với môi trường và đang thu hút lớp doanh nghiệp và người tiêu dùng thuộc thế hệ mới.
Fossil fuels và solar energy cạnh tranh nhau ở ba lĩnh vực chính:
Giành thị trường và vốn đầu tư
Trong nhiều thập niên, ngành dầu khí và than đá đã thống lĩnh thị trường năng lượng, chiếm phần lớn vốn đầu tư, trợ cấp chính phủ, và kiểm soát các chuỗi cung ứng năng lượng.
Nhưng từ năm 2015 trở lại đây, tình thế đã dần thay đổi. Nhờ giá thành giảm mạnh, ngành solar energy bắt đầu thu hút vốn đầu tư lớn từ các quỹ tài chính, ngân hàng và cả các tập đoàn công nghệ như Google, Apple, hay Amazon.
Theo Bloomberg NEF (Bloomberg New Energy Finance), nhà nghiên cứu chiến lược hàng đầu thế giới, chuyên phục vụ cho các ngành năng lượng sạch, thì và năm 2023, đầu tư toàn cầu vào năng lượng tái tạo, trong đó có solar energy, đã lần đầu tiên vượt mặt đầu tư vào fossil fuels. Điều này khiến các ông lớn trong ngành dầu khí lo lắng. Một số công ty đã bắt đầu chuyển hướng, đầu tư vào năng lượng tái tạo; số khác thì tìm cách cản trở sự phát triển của năng lượng mặt trời qua các kênh chính sách và truyền thông.
Cuộc chiến vận động hành lang
Sự thành công của ngành năng lượng mặt trời tại Mỹ một phần đến từ các chính sách khuyến khích như: a) Tax credit cho người lắp đặt solar panels, b) Chính sách đếm điện 2 chiều (net metering) giúp những người có solar energy bán lại điện dư thừa cho lưới điện, c) các chương trình “solar for all” giúp người có lợi tức thấp cũng có thể lắp solar panels.
Những chính sách này đã trở thành mục tiêu tấn công của các nhóm vận động do các công ty dầu khí hoặc công ty điện lực truyền thống tài trợ.
Một thí dụ điển hình là tại tiểu bang Florida năm 2022, một dự luật được hậu thuẫn bởi các công ty điện lực, đã tìm cách hủy bỏ chương trình net metering, khiến hàng chục ngàn gia đình có thể bị tăng giá điện. Tuy nhiên, nhờ phản ứng dữ dội của quần chúng, thống đốc tiểu bang đã phủ quyết dự luật.
Nỗi lo mất việc làm và bản chất cộng đồng
Với nhiều người làm trong ngành fossil fuels như công nhân mỏ than ở West Virginia, kỹ sư giàn khoan dầu ở Texas hay thợ bảo trì hệ thống khí đốt—ngành này không chỉ là công việc, mà còn là niềm tự hào, là bản sắc của cả một cộng đồng.
Do đó, khi nghe nói về viễn ảnh ‘chuyển sang năng lượng sạch,’ nhiều người cảm thấy nguy cơ bị mất kế sinh nhai và bị gạt ra bên lề của một cuộc chuyển đổi mà họ không được tham gia.
Trong khi đó, tuy ngành năng lượng mặt trời đã tạo ra hàng trăm ngàn công ăn việc làm mới, phần lớn những công việc này lại tập trung ở thành thị hoặc các tiểu bang gần biển, nơi người dân có xu hướng cấp tiến và tình trạng tài chánh thoải mái. Điều này tạo nên sự mất cân bằng giữa “người được hưởng lợi” và “người bị thiệt hại,” gây chia rẽ về mặt chính trị và xã hội.
Solar panels có gây ung thư không?
Trong những năm gần đây, khi solar energy ngày càng phổ biến và trực tiếp đe dọa lợi nhuận của ngành dầu khí, hàng loạt tin đồn thất thiệt xuất hiện trên mạng xã hội, diễn đàn, và cả trong các buổi họp cộng đồng.
Một trong những tin giả phổ biến nhất là: “Solar panels gây ra ung thư!”
Vậy thực hư thế nào?
Nguồn gốc tin đồn
Năm 2017, một đoạn video ghi lại ý kiến của một phụ nữ tại buổi họp cấp thành phố ở tiểu bang North Carolina lan truyền trên mạng. Phụ nữ này khẳng định các solar panels “hút hết năng lượng mặt trời” và “gây ung thư.” Đoạn clip gây sốc nhưng cũng làm lộ rõ sự thiếu hiểu biết của một số thành phần dân chúng.
Tuy nhiên, đáng lo hơn là một số tổ chức có liên hệ với ngành dầu khí—như Heartland Institute, PragerU, qua một số hãng truyền thông bảo thủ—đã cố tình thổi phồng những lo ngại hay tin sai lệch nhằm gieo rắc hoài nghi về solar energy. Mục tiêu của những ông chủ lớn trong ngành fossil fuels không gì khác hơn là làm chậm lại quá trình chuyển đổi sang năng lượng sạch.
Khoa học nói gì?
Không có bằng chứng khoa học nào cho thấy solar panels gây ung thư. Các tổ chức uy tín như Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), Viện Ung thư Quốc gia Hoa Kỳ, Bộ Năng lượng Hoa Kỳ (DOE), Phòng thí nghiệm năng lượng tái tạo quốc gia (NREL) đều khẳng định là: các hệ thống solar energy không tạo ra bất kỳ loại bức xạ ion hóa nào có thể gây tổn thương DNA hoặc gây ung thư.
Solar energy chỉ tạo ra dòng điện thông qua hiệu ứng quang điện, tức là ánh sáng mặt trời làm di chuyển các electron trong chất bán dẫn. Quá trình này hoàn toàn không phát ra tia độc hại.
Nói rõ hơn, hệ thống inverter (biến điện) trong điện mặt trời có phát ra một lượng nhỏ từ trường không ion hóa, tương tự như các thiết bị trong nhà như: lò vi sóng, máy tính, điện thoại di động, v.v…
Tuy nhiên, mức độ từ trường này: a) thấp hơn nhiều lần so với tiêu chuẩn an toàn của WHO, b) không có khả năng xuyên qua tường hay ảnh hưởng đến cơ thể con người, c) tắt hoàn toàn vào ban đêm khi không có ánh sáng mặt trời.
Viện Ung thư Quốc gia Mỹ đã kết luận: không có mối liên hệ đáng tin cậy nào giữa từ trường không ion hóa và bệnh ung thư.
Vậy ai đứng sau tin giả?
Trong cuốn sách nổi tiếng Merchants of Doubt, hai nhà sử học khoa học Naomi Oreskes và Erik Conway đã vạch ra: ngành dầu khí sử dụng chiến thuật gieo rắc nghi ngờ giống hệt như ngành thuốc lá từng làm: tài trợ cho các tổ chức “nghiên cứu độc lập,” lan truyền thông tin gây nhiễu, và vận động hành lang để làm chậm chính sách bảo vệ môi trường.Những chiến dịch tung tin giả nguy hiểm này không chỉ chống lại khoa học, tạo hoang mang trong dư luận, mà còn tước đoạt quyền được dùng năng lượng mặt trời, và tiết kiệm của người dân, trong đó có cộng người Việt.
Nguồn năng lượng nào tốt hơn cho nước Mỹ?
Trong bối cảnh giá điện ngày càng tăng cao, biến đổi khí hậu ngày càng nghiêm trọng, và thế giới đang đối mặt với những bất ổn năng lượng toàn cầu, người dân và chính phủ Mỹ buộc phải cân nhắc nghiêm túc giữa hai lựa chọn: tiếp tục dựa vào fossil fuels, nhiên liệu hóa thạch truyền thống, hay đẩy mạnh đầu tư vào các nguồn năng lượng sạch như solar energy?
Câu trả lời, theo giới chuyên gia, là nên chọn solar energy. Họ đưa ra nhiều lý do.
Tăng cường an ninh năng lượng quốc gia
Trong nhiều thập niên, Hoa Kỳ đã lệ thuộc vào nguồn dầu khí nhập khẩu từ Trung Đông, Venezuela, và nhiều quốc gia có tình hình chính trị bất ổn. Sự lệ thuộc này từng khiến nước Mỹ lao vào những cuộc chiến tốn kém và dễ bị tổn thương khi giá dầu thế giới tăng vọt.
Ngược lại, năng lượng mặt trời là nguồn năng lượng nội địa, độc lập, không thể bị gián đoạn bởi chiến tranh hay khủng hoảng quốc tế. Chỉ riêng ánh nắng mặt trời rọi xuống nước Mỹ mỗi ngày đã đủ để cung cấp gấp hàng chục lần nhu cầu điện của cả quốc gia.
Tại cuộc họp của Hiệp hội Thống đốc Quốc gia năm 2017, Elon Musk, CEO của Tesla và SpaceX, đã nói về tiềm năng cung cấp điện cho toàn bộ nước Mỹ của năng lượng mặt trời. Ông nói:
“Nếu muốn cung cấp điện cho toàn nước Mỹ bằng solar panels, chúng ta chỉ cần một góc khá nhỏ của tiểu bang Nevada hoặc Texas hay Utah. Chỉ cần thiết lập một hệ thống solar panels khoảng 100 dặm vuông, chúng ta sẽ dùng được năng lượng mặt trời để cung cấp điện cho toàn bộ Hoa Kỳ.”
Trong khi đó, Bill Gates, nhà từ thiện và đồng sáng lập công ty Microsoft, đã đầu tư vào nhiều sáng kiến năng lượng sạch. Ông lưu ý:
“Các công nghệ tái tạo mà chúng ta có ngày nay, như gió và mặt trời, đã đạt được nhiều tiến bộ và có thể là một con đường dẫn đến tương lai năng lượng không thải chất CO2.”
Tạo công ăn việc làm và cơ hội kinh doanh mới
Ngành fossils fuels từng tạo ra nhiều việc làm trong quá khứ, nhưng hiện nay đang suy giảm. Số việc làm của các hãng khai thác than, dầu khí đã giảm mạnh do tự động hóa và sự chuyển hướng của thị trường. Trong khi đó, công việc trong ngành năng lượng mặt trời đang bùng nổ.
Giúp người dân tiết kiệm tiền
Không chỉ có lợi cho quốc gia, solar energy còn giúp người dân tiết kiệm đáng kể tiền phải trả cho hóa đơn tiền điện. Tại California, nhiều gia đình cho biết họ đã giảm đến 60–80% tiền điện sau khi lắp solar panels, nhất là khi kết hợp với pin lưu trữ.
Kinh nghiệm cá nhân cho thấy, mười ngày sau khi hệ thống solar panel (có pin lưu trữ) của tôi lắp xong và làm việc, trung bình mỗi ngày tôi chỉ xài hết khoảng 70% số kwh do năng lượng mặt trời tạo ra, số còn dư, bán lại cho hãng SCE.
Chứng tỏ vai trò lãnh đạo toàn cầu của nước Mỹ
Trước áp lực từ biến đổi khí hậu và các cam kết quốc tế, Mỹ không thể tiếp tục đi sau các quốc gia khác trong cuộc đua chuyển đổi năng lượng. Nếu để Trung Quốc, châu Âu và Ấn Độ đi đầu trong ngành công nghệ năng lượng sạch, nước Mỹ sẽ đánh mất cơ hội tạo ra hàng triệu việc làm, thị trường xuất khẩu và lợi thế công nghệ.
Đầu tư vào việc sản xuất solar panels trong nước, phát triển công nghệ lưu trữ điện, và đào tạo lực lượng lao động mới không chỉ là chiến lược về môi trường mà còn là chiến lược kinh tế, giúp nước Mỹ giữ vững vị trí dẫn đầu toàn cầu.
Kết luận
Mặc cho cuộc chiến căng thẳng đang xảy ra giữa Fossils fuels và solar energy, nhiều người tiên đoán rằng solar energy sẽ là giải pháp dài hạn.
Những con số thống kê dường như đồng ý với nhận định này.
Theo tường trình từ Hiệp hội Công nghiệp Năng lượng Mặt trời Hoa Kỳ (SEIA), tính đến đầu năm 2025, Mỹ đã vượt mốc 6 triệu hệ thống điện mặt trời được lắp đặt trên toàn quốc. Năng lượng mặt trời hiện chiếm hơn 5.5% tổng sản lượng điện của Mỹ và dự kiến có thể đạt 15%–20% vào năm 2030, nếu không bị cản trở bởi các chính sách bất lợi đến từ sự vận động hành lang của những tài phiệt trong ngành fossil fuels.
Theo tôi, fossil fuels chắc chắn vẫn đóng vai trò trong giai đoạn chuyển tiếp, nhưng solar energy là lựa chọn hợp lý về cả mặt kinh tế lẫn việc tạo được tương lai bền vững cho nước Mỹ.
Solar energy từ lâu đã và đang là một phần thiết yếu của hiện tại. Tại Mỹ, đặc biệt là ở tiểu bang California, điện mặt trời đã hiện diện trên nhiều mái nhà, các trang trại, trường học, chùa chiền, nhà thờ và những bãi đậu xe, và ngay ở “phố solar” nơi tôi ở.
Sáng nay khi tôi viết những dòng này thì nắng chưa lên vì trời còn âm u, nhưng solar app cho biết số năng lượng mặt trời được lưu trữ vẫn còn 79%. Bạn có định gắn solar panel thì nên gắn thêm các bình pin lưu trữ nhé. Chìa khóa tiết kiệm tiền nằm ở đó!
Cùng một tác giả: https://www.toiyeutiengnuoctoi.com/category/tac-gia/a-to-h/ha-giang/
Tham khảo
U.S. Energy Information Administration (EIA) – https://www.eia.gov
Solar Energy Industries Association (SEIA) – https://www.seia.org
National Renewable Energy Laboratory (NREL) – https://www.nrel.gov
Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) – https://www.ipcc.ch
Bloomberg New Energy Finance (BNEF) – https://about.bnef.com
World Health Organization (WHO) – https://www.who.int
Pew Research Center – https://www.pewresearch.org
Reuters: “House budget bill effectively kills U.S. clean energy boom” (22/5/2025)
The Wall Street Journal (WSJ) – https://www.wsj.com – “Rooftop Solar Takes Gut Punch in House Tax Bill”
Associated Press (AP News) – https://apnews.com
InfluenceMap / The Guardian – https://influencemap.orgOreskes, N., & Conway, E. M. – Merchants of Doubt (2010)
