Chúng ta thường nói: “Đôi mắt là cửa sổ của tâm hồn,” mọi trạng thái nội tâm và cảm xúc như: hạnh phúc, khổ đau, hy vọng, thất vọng, vui buồn, thương yêu hay hờn giận, hưng phấn hay mệt mỏi, chân thành hay giả dối, v.v… đều được thấy ít hay nhiều trong đôi mắt. Nhưng không chỉ có thế, với y học xưa và nay, đôi mắt còn là nơi mà người thầy thuốc có thể quan sát và đoán định được tình trạng thể lý và tâm lý của người bệnh.
Theo học thuyết của Đông Y, trong phương pháp ‘tứ chẩn’ (Vọng: quan sát, Văn: nghe, Vấn: hỏi, và Thiết: chẩn mạch…), những biểu hiện của đôi mắt như sự linh hoạt, nhãn lực, sắc thái v.v… cũng là những điểm tựa rất quan trọng trong việc chẩn đoán để từ đó, người thầy thuốc sẽ đưa ra một phác đồ điều trị thích hợp và hiệu quả. Với Đông Y, chẩn đoán không chỉ là một học thuật, mà còn là một nghệ thuật quan sát, phân tích và tổng hợp những thông tin từ người bệnh, làm nền tảng vững chắc cho những bước tiếp theo.
Trong y học hiện đại cũng vậy, một thầy thuốc cẩn trọng và tinh tế sẽ không thể nào bỏ qua những biểu hiện của đôi mắt. Thật vậy, đôi mắt nói được nhiều điều hơn là chúng ta nghĩ, về lượng cholesterol, về bệnh gan, bệnh tiểu đường v.v…
Nội dung của bài viết này sẽ chỉ trình bày những nhận định của các bác sĩ Tây Y giàu kinh nghiệm, không chỉ ích lợi trên thực tế lâm sàng mà còn cho chính chúng ta trong cuộc sống hàng ngày, tự phát hiện và đối phó kịp thời.
Bác sĩ Nhãn khoa Andrew Iwach, phát ngôn viên của American Academy of Ophthalmology (Học viện Nhãn khoa Hoa Kỳ), và là Giám đốc Điều hành của the Glaucoma Center of San Francisco (Trung tâm Bệnh Tăng Nhãn Áp San Francisco) nói rằng: “Đôi mắt là cửa sổ độc nhất nhìn vào sức khỏe bên trong. Đó là nơi duy nhất của cơ thể, mà từ đó, không cần đến khoa giải phẫu, chúng ta có thể nhìn vào để thấy các Tĩnh mạch, động mạch, và cả thần kinh thị giác nữa.”
Sự xuyên suốt sẽ giải thích tại vì sao, những bệnh mắt thông thường như Glaucoma (Tăng nhãn áp), Cataracts (đục Thủy tinh thể), Macular degeneration (Thoái hóa hoàng điểm), Retina degeneration (Thoái hóa võng mạc) có thể được phát hiện sớm bằng các phương pháp khám mắt thông thường.
Bác sĩ Iwach nói tiếp: “Điều đáng tiếc là vì bận rộn, người ta thường trì hoãn, không những việc khám mắt, mà còn cả việc khám sức khỏe hàng năm nữa. Đó là lý do tại sao, đôi khi chính các bác sĩ Nhãn khoa lại phát giác ra được các bệnh lý khác, như bệnh tiểu đường, bệnh cao huyết áp v.v… Tai hại hơn nữa là chính những người có nhiệm vụ chăm sóc sức khỏe cho người khác, lại lơ là chăm sóc sức khỏe cho mình. Sau đây là 14 dấu hiệu mà đôi mắt có thể nói cho chúng ta biết về tình trạng sức khỏe bên trong.
1/Lông mày rụng mất dần
Chúng ta không kể đến những cặp chân mày được cạo hay nhổ, tạo dáng theo một đường cong nào đó vì lý do thẩm mỹ. Nhưng khi mà lông mày tự nó bắt đầu rụng dần, nhất là ở đoạn 1/3 tính từ đuôi mắt ngoài, thì đó là dấu hiệu của hai loại bệnh Tuyến giáp trạng: Thiểu năng tuyến giáp (Hypothyroidism), hoặc Cường năng tuyến giáp (Hyperthyroidism). Tuyến giáp ở vùng trước cổ, rất nhỏ, trọng lượng chỉ khoảng 25 grams, nhưng lại là một tuyến nội tiết giữ vai trò then chốt trong chức năng chuyển hóa của cơ thể, kể cả sự phát triển của lông và tóc.
Cặp chân mày thường mỏng dần theo tuổi tác, đó là lẽ tự nhiên. Nhưng nếu những sợi lông mày rụng một cách bất thường, không đều đặn, đặc biệt ở phần đầu và đuôi, thì đó chính là vấn đề của tuyến giáp trạng. Sự rụng lông tóc cũng xảy ra ở những nơi khác trong cơ thể, nhưng ở cặp lông mày là đáng chú ý nhất. Tóc bạc sớm cũng liên quan đến tuyến giáp trạng. Bệnh tuyến giáp thường xảy ra cho nữ giới nhiều hơn là nam giới. Đặc biệt, bệnh hyperthyroidism (cường năng tuyến giáp) thường xảy ra ở phái nữ trong lứa tuổi từ 20 đến 30 tuổi.
2/ Hay bị mụt lẹo mắt
Đại đa số những mụn nhỏ, thường có màu đỏ, nổi cộm lên ở khóe mắt ngoài hay khóe mắt trong, thường là những mụt lẹo vô hại. Nhưng nếu các mụt lẹo đó không tự mất đi sau ba tháng, hoặc cứ tái diễn ở cùng một vị trí, thì có thể đó là dấu hiệu của một loại ung thư hiếm khi gặp, đó là Sebaceous gland carcinoma, còn gọi là Ung thư tuyến nhãn dịch (một loại tuyến tiết ra chất nhờn ở mắt).
Thật ra, những mụt lẹo chính là những tuyến chất nhờn bị bít kín lại ở các nang lông mi, thường thì chúng sẽ tự biến đi trong vòng một tháng. Nhưng những u nang ung thư thì không tự biến mất, hoặc nếu có mất đi, sau đó lại sẽ xuất hiện ở cùng một chỗ. Bên cạnh đó, một dấu hiệu khác báo hiệu nguy cơ ung thư Tuyến nhãn dịch là một số lông mi quanh chỗ mụt lẹo bị rụng mất. Khi có những triệu chứng này tồn tại trên ba tháng, chúng ta cần gặp một bác sĩ chuyên khoa mắt càng sớm càng tốt để có những xét nghiệm cần thiết. Một kỹ thuật sinh thiết có thể được thực hiện để xét nghiệm ung thư. Ngoài ra, nếu đó chỉ là một mụt lẹo, cũng sẽ được mổ để lấy ra.
3/ Quàng màu vàng u trên mí mắt
Xanthelasma palpebra là tên y học của một quầng màu vàng nhỏ, nằm trên mi mắt, thường là một dấu hiệu cho biết chúng ta có thể đang bị cao cholesterol. Quầng này thường được gọi là “quầng cholesterol,” cũng chính là nơi mà các mô mỡ ứ đọng lại trên mi mắt. Đôi lúc, chúng ta lầm tưởng đó là một mụt lẹo, nhưng khác với “quầng cholesterol,” các mụt lẹo có khuynh hướng mọc ở hai, ba chỗ, và có kích thước nhỏ hơn nhiều. Quý vị hãy gặp các bác sĩ chuyên khoa da hay chuyên khoa mắt. Một bác sĩ nhãn khoa có thể khám và biết đó là một mô mỡ. Trong thực tế, đôi khi việc xét nghiệm cholesterol lại được bắt đầu từ việc khám mắt định kỳ. Đồng thời, cũng từ đó, bác sĩ có thể nhận ra những dấu hiệu khác của bệnh nghẽn động mạch vành ở tim (Coronary artery disease).
4/ Mắt bị nóng hay bị hoa lên khi đang dùng computer
Điều này chứng tỏ, quí vị là người quá đam mê công việc và nhất định là người đang bị hội chứng mắt do computer (Computer vision syndrome- gọi tắt là CVS). Tình trạng mắt bị căng, một phần do độ tương phản yếu kém của màn hình computer, và một phần do đôi mắt bị làm việc quá mức khi tập trung nhìn vào màn hình. Hơn nữa, vào tuổi trung niên, đôi mắt mất dần khả năng sản xuất nhãn dịch, là một chất nhờn bôi trơn, khiến chúng ta dễ bị cay xót và hoa mắt. Quý vị để ý sẽ thấy các triệu chứng trên thường xảy ra vào buổi trưa, là thời điểm mà mắt dễ bị khô đi. Hoặc là khi chúng ta gắng đọc những nét chữ thật mảnh. Những ai dùng contacts lens hay đeo kính dễ bị hội chứng này. Bác sĩ Iwach còn cho biết thêm: “Đôi khi, các triệu chứng trên càng trầm trọng nếu chúng ta để quạt máy chĩa thẳng vào mặt, khiến mắt lại càng bị khô nhanh hơn.”
Điều nên làm là khi sử dụng computer, chúng ta hãy đóng bớt cửa sổ để giảm độ chói sáng, hoặc nếu quý vị là người đeo kính, hãy dùng loại kính có phủ lớp chống tia phản chiếu (anti reflective coating). Màn hình flat-panel LCD, ở các laptop chẳng hạn, khiến cho mắt ít bị căng thẳng hơn các loại màn hình cũ. Và quan trọng nhất là hãy để mắt được nghỉ ngơi sau một thời gian tập trung làm việc trước computer.
5/ Ghèn nhiều trong mắt
Đó là dấu hiệu của chứng Blepharitis, viêm mí mắt, đặc biệt là ở khóe mắt, do một vài nguyên nhân. Và rất đáng ngạc nhiên, hai trong vài nguyên nhân đó lại liên quan đến vài nơi khác trong cơ thể: Đó là gầu trên da đầu, và rất nhiều loại mụn trứng cá lấm tấm (làm cho da bị lấm tấm đỏ, thường có trên vùng mặt của những phụ nữ có nước da thật trắng vào tuổi trung niên). Vì một lý do nào đó, nếu những mảnh vụn li ti từ loại mụn lấm tấm này, hay từ gầu trên da đầu lọt vào trong mắt, sẽ làm cho mắt bị cay nóng, và cảm thấy khô đi.
Cách đối phó : Rửa tay sạch, sau đó dùng khăn nhúng nước ấm đắp vào mắt độ vài phút để làm sạch những mảnh vụn li ti, đồng thời làm cho da được êm dịu. Bác sĩ cũng có thể cho quý vị các loại trụ sinh dùng cho mắt nếu cần thiết hoặc các loại nước mắt nhân tạo (artificial tears).
6/ Điểm mù hiện ra trước mắt, với những vệt sáng lung linh hay đường nét gợn sóng
Đó là dấu hiệu của Optical migraine, tạm dịch là chứng “migraine Thị giác,” tạo ra những hình ảnh rối loạn trước mắt, có thể có, hoặc không có nhức đầu. Sự thay đổi lưu lượng máu lên não có thể là một nguyên nhân gây ra chứng này.
Thường thì những hình ảnh rối loạn này bắt đầu ở trung tâm của vùng thị giác. Có thể là một đốm sáng, một đốm đen, hoặc một vệt dài di động khiến quý vị nhìn không rõ ràng sự vật. Mỗi người có một nguyên nhân khác nhau, có thể do cà phê, do rượu, do ăn nhiều chocolate, hoặc do căng thẳng quá… Có thể có một cơn nhức đầu dữ dội khiến quý vị bị buồn nôn.
Cách đối phó: Nếu quý vị đang lái xe, cách tốt nhất hãy tìm chỗ đậu lại nghỉ ngơi, chờ cho đến khi các triệu chứng chấm dứt, thường là trong vòng một giờ đồng hồ. Nếu các rối loạn này kéo dài hơn một giờ đồng hồ, quý vị nên gặp một bác sĩ chuyên khoa mắt để khám xem võng mạc có bị rách hay không. Nếu có những triệu chứng khác kèm theo, như sốt, cơ bắp mất sức, hoặc nói năng bỗng nhiên bị khó khăn, có thể đó là dấu hiệu của tai biến mạch máu não, hoặc sắp bị động kinh.
7/ Mắt bị đỏ và ngứa
Có rất nhiều yếu tố khiến cho đôi mắt bị khó chịu, nhưng nếu quý vị có cảm giác ngứa, đi kèm với hắt hơi, ho, nghẹt mũi, hoặc sổ mũi, thì đó thường là do dị ứng do các tác nhân từ không khí, như phấn hoa, bụi bặm, hoặc từ vẩy da động vật (animal dander). Mắt cũng có thể bị dị ứng từ các loại mỹ phẩm, hoặc các loại kem dùng cho da, hoặc một loại thuốc nhỏ trị khô mắt.
Cách đối phó: Cách hay nhất là tìm cách tránh xa hoặc loại trừ các nguyên nhân gây dị ứng. Các thuốc chống dị ứng có thể trị ngứa mắt, nhất là các loại thuốc nhỏ thường có tác dụng nhanh chóng.
8/ Tròng trắng mắt bị vàng
Có hai nhóm người gặp triệu chứng vàng mắt này nhiều nhất: gọi là Jaundice, hay là Hoàng đản: Nhóm thứ nhất là các trẻ sơ sinh, có chức năng gan còn yếu, và nhóm thứ hai là người lớn mang bệnh ở gan, mật, ống dẫn mật, bao gồm cả viêm gan và xơ gan. Màu vàng có ở tròng trắng là do sự tích tụ của chất bilirubin, một sản phẩm phụ của hồng cầu mà gan không thể nào xử lý được nữa.
Theo bác sĩ Iwach: “Màu vàng có thể tích tụ ở một vài nơi khác trên cơ thể như da chẳng hạn, nhưng chúng ta không nhìn thấy rõ như ở tròng trắng của mắt.” Lưu ý thêm là nếu chúng ăn cà rốt nhiều quá (thặng dư chất beta carotene), da cũng bị vàng, nhưng tròng trắng của mắt vẫn bình thường, không bị ảnh hưởng chút nào. Vậy khi bị vàng mắt ở tròng trắng, quý vị hãy gặp bác sĩ chuyên khoa càng sớm càng tốt.
9/ Khối u nhỏ, hay đốm màu nâu trên mí mắt
Ngay cả một người có tính thận trọng, xem xét da mình thường xuyên, cũng có thể bỏ sót vùng mí mắt, là nơi mà ung thư da có thể xảy ra. Đa số ung bướu độc tính ở vùng mí mắt là ung thư tế bào căn bản (Basal cell carcinoma). Và khi bướu xuất hiện như một đốm màu nâu, thì đó là một loại ung thư da khác, tên là Malignant Melanoma (ung thư Da ác tính), thường ngả sang màu đen sẫm. Người lớn tuổi có làn da trắng thường có nguy cơ cao mắc phải loại ung thư này, nhất là ở mí mắt dưới. Khối u nhỏ có thể có màu ngọc trai, với vài mạch máu nhỏ li ti. Nếu khối u xuất hiện ở vùng lông mi, một vài sợi lông mi có thể bị rụng mất.
Cách đối phó: Khi có dấu hiệu nghi ngờ xuất hiện như mô tả ở trên, quý vị hãy gặp ngay các bác sĩ chuyên khoa da, bác sĩ gia đình, hoặc bác sĩ mắt, trước khi ung thư có thể lan tới vùng lân cận các hạch bạch huyết.
10/ Đôi mắt bị lồi
Nguyên nhân thông thường của chứng mắt lồi là bệnh cường năng tuyến giáp (Hyperthyroidism), nhất là ở một hình thức khác nữa gọi là Graves’ disease. Một cách để nhận ra hiện tượng mắt lồi, là chúng ta có thể thấy được phần tròng trắng, ngay ở giữa mí mắt trên và tròng đen, (hiện tượng này không có ở đôi mắt bình thường). Ở đây chúng ta không kể đến một vài người có đôi mắt lồi do yếu tố di truyền. Người bị bệnh lồi mắt do cường năng tuyến giáp, có thể sẽ không chớp mắt thường xuyên, và dường như đang nhìn trừng trừng vào quí vị. Vì bệnh diễn tiến chậm chạp, nên triệu chứng thường được nhận ra bởi những người quen nhưng thỉnh thoảng mới gặp một lần, hơn là do những người thân gặp mặt mỗi ngày.
Cách đối phó: Quý vị hãy lưu ý các triệu chứng trên với bác sĩ, nhất là khi chúng đi kèm với các triệu chứng của bệnh Graves, bao gồm hoa mắt, bất an, mệt lả, thèm ăn nhiều hơn trước, nhưng lại bị giảm cân, run rẩy tay chân và hồi hộp. Một xét nghiệm máu có thể đo lường được mức độ của tuyến giáp. Việc điều trị sẽ bao gồm thuốc men và giải phẫu.
11/ Thấy hình ảnh chập đôi, mắt mờ, hoặc không còn thấy nữa
Đó là dấu hiệu của stroke (tai biến mạch máu não-TBMMN). Một số triệu chứng khác của TBMMN là đột nhiên bị tê, hay bị yếu cánh tay, chân hay vùng mặt, thường xảy ra ở một nửa bên phải hay trái cơ thể. Người bệnh không thể bước đi vì bị chóng mặt, hoặc bị mất thăng bằng, mất khả năng phối hợp động tác khi di chuyển, nói năng ngọng nghịu, nhức đầu dữ dội. Ở trường hợp TBMMN nặng nề hơn, nguyên nhân do xuất huyết Não, hoặc do máu bầm tụ trong não, các triệu chứng trên sẽ xảy ra đồng loạt. Ở trường hợp tai biến nhẹ, gây ra do các động mạch bị hẹp, các triệu chứng trên cũng xảy ra nhưng chỉ trong vòng vài phút hay vài giờ đồng hồ mà thôi.
Cách đối phó: Gọi ngay 911
12/ Mắt khô, nhạy cảm với ánh sáng
Đó là dấu hiệu của bệnh Sjogren’s, một hội chứng bệnh lý của hệ miễn nhiễm, làm suy giảm chức năng của các tuyến nhờn trong mắt và miệng, khiến mắt, và miệng bị khô đi. Bệnh Sjogren’s thường xảy ra ở phụ nữ trên 40 tuổi với bệnh tự miễn như thấp khớp (Rheumatoid arthritis) hay bệnh lao da (Lupus). Mắt và Miệng thường bị ảnh hưởng cùng một lúc. Bệnh nhân cũng có thể bị khô âm đạo (Vagina dryness), khô xoang mũi (Dry sinuses) và khô da. Đồng thời, vì thiếu nước miếng, bệnh nhân sẽ gặp khó khăn khi nhai và nuốt thức ăn.
Cách đối phó: Quý vị có thể nhờ bác sĩ làm xét nghiệm về bệnh Sjogren’s. Các chất nhờn nhân tạo, như nước mắt nhân tạo thường được dùng để bôi trơn và bảo vệ mắt. Vì thế, muốn cho việc ăn được dễ dàng, người bệnh cần uống nhiều nước trong bữa ăn.
13/ Khó nhắm một mắt, và nước mắt tự tuôn tràn
Đó là dấu hiệu của bệnh Bell’s palsy, ảnh hưởng đến dây thần kinh sọ não số 7, có nhiệm vụ điều khiển các bắp thịt ở vùng mặt bị hư hỏng, gây nên tình trạng liệt tạm thời của một nửa bên trái hay bên phải mặt. Đôi khi, có kèm theo một chứng bệnh nhiễm siêu vi, như bệnh Shingles (Dời), hay bệnh HIV, và cũng có thể là một bệnh nhiễm trùng như bệnh Lyme (bệnh truyền nhiễm từ loài ve). Người mắc bệnh tiểu đường, hoặc phụ nữ thai nghén đều ở nhóm nguy cơ cao. Một nửa mặt, kể cả mắt bị ảnh hưởng. Triệu chứng sẽ khác biệt theo từng trường hợp, nhưng một cách tổng quát, một nửa mặt bị yếu, và xệ xuống. Mí mắt cũng có thể bị xệ xuống và rất khó hay không thể chớp được như bình thường, đồng thời, nước mắt có thể bị tuôn ra ràn rụa, hoặc bị mất hẳn.
Các triệu chứng trên có khuynh hướng xảy ra rất bất ngờ. Quý vị hãy gặp ngay bác sĩ. Một số trường hợp là tạm thời, và bệnh nhân có thể hồi phục hoàn toàn sau vài tuần lễ. Khoa vật lý trị liệu có thể giúp hồi phục chức năng nói, cười, và các hoạt động khác của bắp thịt mặt, tạo lại sự cân bằng hai bên mặt. Sự chăm sóc chuyên khoa mắt cũng duy trì được chức năng tự bôi trơn của mắt. Khoa châm cứu rất hiệu quả trong việc khôi phục hoàn toàn chức năng của dây thần kinh số 7, giúp các cơ mặt cũng như các cơ mắt hoạt động trở lại bình thường.
14/ Mắt bị hoa ở người bệnh tiểu đường
Bệnh Tiểu đường làm tăng nguy cơ của một vài bệnh mắt, bao gồm bệnh Glaucoma (Tăng nhãn áp) và bệnh Cataracts (Cườm). Mối đe dọa thường thấy ở mắt là bệnh Võng mạc do Tiểu đường (diabetic retinopathy), dẫn đến mù lòa cho người lớn. Căn bệnh này thường xuất hiện ở những người bị tiểu đường lâu năm. Bệnh nhân có thể thấy những đốm nhỏ màu tối, trôi nổi trong vùng thị giác trước mắt. Đôi lúc bệnh tiểu đường cũng làm cho mắt bị chảy máu trong (có thể thấy được từ bên ngoài). Không có triệu chứng đau. Những ai không kiểm soát tốt lượng đường trong máu có thể làm cho tình trạng nặng nề hơn.
Cách đối phó: Những ai bị ttiểu đường cần khám mắt hàng năm, để có thể chữa trị ngay từ thời kỳ sớm nhất của các bệnh về mắt.
Nguyễn Đức Cường
L.Ac., Ph.D. of Oriental Medicine.
Sưu tầm và biên soạn
Cùng một tác giả: https://www.toiyeutiengnuoctoi.com/category/tac-gia/a-to-h/nguyen-duc-cuong/
