Tiểu Vũ
Khi EVN đề xuất bổ sung xử phạt hành chính đối với tổ chức, cá nhân lắp đặt điện mặt trời trên mái nhà mà không thông báo hoặc đăng ký, lập tức nảy sinh nhiều băn khoăn. Vấn đề không chỉ trong phạm vi kỹ thuật quản lý mà còn là phép thử về minh bạch và thái độ ứng xử.
Theo số liệu của EVN, hiện cả nước có khoảng 103.000 dự án điện mặt trời mái nhà với tổng công suất lắp đặt hơn 9.500MW. Đây là con số ấn tượng, phản ánh sự hưởng ứng mạnh mẽ của xã hội trong việc tận dụng nguồn năng lượng sạch và sẵn có. Nếu so với các nguồn năng lượng truyền thống, quy mô này tuy chưa lớn nhưng đã tạo ra một nền tảng quan trọng, chứng minh người dân sẵn sàng đầu tư khi họ thấy được lợi ích thiết thực.
Nghị định 58 năm 2025 đã quy định nghĩa vụ thông báo với cơ quan quản lý, song chưa có chế tài xử lý nếu không thực hiện việc thông báo. EVN cho rằng điều này gây khó khăn cho công tác quản lý và điều độ hệ thống, vì vậy đã kiến nghị bổ sung quy định xử phạt để hoàn thiện khung pháp lý. Về mặt lý thuyết, kiến nghị này có cơ sở. Với loại hình điện mặt trời hòa lưới, nếu không được thống kê đầy đủ, sẽ khó điều chỉnh cung cầu và tiềm ẩn nguy cơ mất an toàn kỹ thuật. Ông Nguyễn Quốc Việt, Tổng giám đốc Công ty cổ phần Vinasol cho rằng: “Ngành điện cần dữ liệu để quản lý. Nhưng thủ tục phải đơn giản để người dân không ngại. EVN hoặc Bộ Công Thương nên xây dựng cổng thông tin khai báo trực tuyến, chỉ cần những mục cơ bản như tên, địa chỉ, công suất lắp đặt”.
Các ý kiến này cho thấy vấn đề không nằm ở chỗ có cần thông báo hay không, mà ở cách thức tổ chức sao cho thuận tiện và hợp lý. Khác với giới chuyên môn và doanh nghiệp, phản ứng từ dư luận xã hội lại nghiêng nhiều về cảnh giác. Câu hỏi đầy ẩn ý “Ông mặt trời có phải của EVN?” lan truyền trên mạng không chỉ là một cách nói châm biếm, mà còn phản ánh nỗi lo bị quản lý quá chặt một tài sản vốn được cho là “của trời“. Một bộ phận người dân cho rằng nếu hộ gia đình chỉ lắp vài kWp (kilowatt peak – công suất đỉnh) để tự dùng, không hòa lưới, thì việc bắt buộc thông báo là không cần thiết. Nhiều người còn băn khoăn về nguy cơ phạt hồi tố, tức là những hộ đã lắp đặt từ trước khi có quy định rõ ràng nay có thể bị xử lý. Thêm vào đó, thủ tục hành chính hiện được xem là phức tạp, khi cùng một hệ thống có thể phải báo cáo cho nhiều cơ quan như điện lực, sở công thương hay phòng cháy chữa cháy. Nếu quy trình không được cải tiến theo hướng đơn giản và thuận tiện, chính sách dễ bị nhìn nhận như rào cản, đi ngược lại mục tiêu khuyến khích năng lượng tái tạo. Từ những quan điểm khác nhau ấy có thể thấy điều xã hội mong chờ không chỉ là quy định, mà là cách ngành điện minh bạch. Minh bạch ở đây bao gồm công bố số liệu đầy đủ về số dự án, công suất, tỷ lệ điện tự dùng và điện dư hòa lưới. Khi dữ liệu được chia sẻ rộng rãi, người dân mới hiểu và chấp nhận rằng việc đăng ký là cần thiết cho lợi ích chung. Minh bạch còn phải thể hiện ở việc giải thích cặn kẽ: thông báo để làm gì, có lợi gì cho hộ gia đình, quy trình ra sao, nếu không thông báo thì ảnh hưởng thế nào. Điện mặt trời mái nhà giúp giảm áp lực lên hệ thống điện quốc gia, lại có ý nghĩa tích cực trong chiến lược giảm phát thải CO₂, góp phần thực hiện cam kết Net Zero. Việc người dân tự bỏ tiền đầu tư lắp đặt điện mái nhà là một cách xã hội đóng góp nguồn lực cho ngành điện. Hơn thế nữa, điều đó thể hiện sự đồng thuận của xã hội trong việc giải bài toán năng lượng.
Đây chính là điểm tựa xã hội để nhà quản lý hoạch định chính sách. Càng minh bạch và đồng hành bao nhiêu, sự hưởng ứng càng rộng lớn bấy nhiêu. Nếu chính sách chỉ đặt trọng tâm vào chế tài, nó sẽ bị coi là rào cản. Ngược lại, khi đi kèm minh bạch dữ liệu, giải trình thuyết phục, thủ tục đơn giản và hỗ trợ thiết thực, nó sẽ được nhìn nhận như một cam kết đồng hành.
Điện không chỉ là một loại hàng hóa, mà còn là dịch vụ công ích, là an ninh năng lượng và nền tảng cho phát triển. Người dân có thể trả tiền điện, cũng có thể chi tiền để tự mình đóng góp năng lượng cho quốc gia. Khối tài sản khổng lồ của ngành điện nên gồm cả những mái nhà dân muốn góp sức mình thắp sáng đất nước. Điện gắn bó với từng gia đình, cũng như ngành điện luôn cần sự đồng hành của cộng đồng, cũng như ánh nắng mặt trời là của chung.
