HAI DỐT
Một bạn trẻ đang học tiếng Việt ở Hoa Kỳ, đã hỏi Hai “Lũ là con gì?” Bạn này thực tập tiếng Việt bằng cách đọc những trang tin tức trong nước trên mạng internet. Và bạn không thể hiểu nổi chữ lũ!
Câu hỏi khiến Hai hết hồn! Hết hồn vì nó báo động tình trạng biến động của chữ và nghĩa trong tiếng Việt hiện nay. Nó làm cho người Việt xa quê lâu năm phải “rối não” khi đọc báo, đọc chữ Việt trong nước. Và làm cho người bắt đầu học tiếng Việt cũng “rối rắm,” “nhức cái đầu” khi muốn hiểu đúng nghĩa!
Hai không phải là người giỏi tiếng Việt cho lắm, chỉ được học trên bực abc một chút nhưng cũng ráng vận dụng bộ óc già sắp hết hơi để giải thích.
Trong tiếng Việt được các học giả ghi nhận trong các tự điển đều định nghĩa lũ là “nước dâng cao ở vùng nguồn, dồn vào dòng sông trong một thời gian tương đối ngắn do mưa hoặc tuyết tan gây ra” [tự điển Hoàng Phê, 1997, trang 568]. Trang tự điển soha cũng định nghĩa như vậy. Riêng tự điển của ông Huỳnh Tịnh Paulus Của thì không thấy định nghĩa này, có thể do thời của ông ở cuối thế kỷ 19 “không có lũ?”
Như vậy theo định nghĩa của Hoàng Phê, chúng ta có thể hiểu rằng, lũ là một hiện tượng chỉ diễn ra trong một thời ngắn, ở một hoặc vài nơi nhất định chứ không phải khắp nơi. Và lũ tức là “một lượng lớn nước lớn từ các vùng cao tràn xuống quá mức nước sông bình thường, tràn vô đồng bằng ở hạ lưu những con sông ấy trong một thời gian nhất định cuốn trôi nhà cửa, cây cối và làm ngập lụt.” Với sức nước lớn, chảy mạnh, nhanh, lũ sẽ cuốn trôi tất cả những gì trên đường đi của nó, từ cây cối, nhà cửa, xe cộ…. Và với định nghĩa này, lũ tức là nước chảy rất nhiều và rất mạnh, chỉ xuất hiện ở các vùng đất trung du, nơi các con sông, suối có độ dốc cao từ thượng nguồn xuống hạ lưu. Phải có nước mới có lũ, song lũ không phải là nước. Vì bởi, nước có thể làm “đất trượt” từ trên cao xuống kéo theo cây cối rồi chôn vùi nhà cửa, tài sản thậm chí là con người ở phía dưới. Nước cũng có thể làm xói mòn đất, núi làm cho đá lở rồi rớt xuống gây nguy hại cho người và vật dụng. Song lũ và nước là hai thực thể, hai khái niệm hoàn toàn khác nhau.
Nhiều báo chí, trang viết trong nước hiện nay đánh đồng nước và lũ là không đúng!
Lũ thường xuất hiện ở miền Bắc và Trung nước ta, nơi có nhiều núi, đồi, dốc và sông suối có độ dốc cao từ nguồn xuống hạ lưu. Khi mưa nhiều mà rừng cây trên thượng nguồn không còn đủ sức cản, thì nước sẽ tràn xuống đồng bằng dưới hạ lưu với tốc độ cao cuốn trôi nhiều tài sản và cây cối trong một thời gian nhất định, và sau đó tạo nên ngập lụt.
Ở đồng bằng miền Nam xưa nay có ngập nhưng chưa bao giờ có lũ! Bởi thượng nguồn con sông chính là sông Mekong ở rất xa. Mỗi khi nước nhiều, sau khi đi qua các vùng đất thuộc các quốc gia Miến Điện, Lào, Thái Lan, Kampuchia và được điều chỉnh ở biển hồ Tonle Sap ở Kampuchia thì nước ở đồng bằng dâng lên. Dân chúng gọi hiện tượng này là “nước nổi” hoặc “mùa nước lớn.” Mỗi năm, đồng bằng sông Mekong đều có một lần nước nổi và dân chúng sống trong vùng rất mong chờ mùa nước này. Bởi khi nước nổi, sẽ mang theo rất nhiều cá tôm và bùn đất nhiều phù sa làm giàu cho đất đai cùng rửa sạch phèn mặn trong đất. Đặc sản của mùa nước nổi ở đồng bằng là “cá linh” một loại cá nhỏ đi theo dòng nước và “lớn lên từng ngày” giúp cho rất nhiều gia đình ngư dân sinh sống tốt hơn.
Trong khi nước quá nhiều, chảy xiết làm thiệt hại tài sản, gây ra lụt lội ở miền Bắc và Trung thì miền Nam lại mong chờ.
Vậy lũ là một hiện tượng nước chảy xiết tràn vào đồng bằng chỉ xảy ra ở các vùng đất có sông, suối nằm ở độ dốc cao từ nguồn xuống hạ lưu. Lũ không phải là nước, cũng không phải là “con gì.” Vì vậy, không thể nói “lũ trên sông” mà phải nói “nước trong sông dâng lên tràn ra đồng bằng” hoặc “nước chảy quá mạnh, quá nhiều từ vùng cao xuống vùng đất thấp tạo thành lũ.”
Hiện nay, sau miền Bắc bị hai cơn bão cộng với việc các hồ thủy điện đồng loạt xả nước khiến nhiều đô thị ở Hà Nội lẫn những vùng cao như Thái Nguyên, Lạng Sơn, Lào Cai…bị lũ và ngập lụt, thì ở miền Trung và nhiều tỉnh thành miền Nam cũng bị ngập. Việc ngập lụt do mưa lớn, nước sông lên cao hơn bình thường đồng thời nước biển cũng lên cao lâu nay thường kêu là “thủy triều lên” gây ngập lụt. Một số vùng như các tỉnh Đồng Tháp, An Giang cư dân đã quen với tình trạng này. Hàng trăm năm nay, dân chúng đã cất nhà sàn để tránh ngập vào mùa nước nổi. Song khi nước quá lớn tràn vào các trung tâm đô thị như Cần Thơ, Sóc Trăng, Mỹ Tho…thì rất bất thường do nhiều nguyên nhân. Song đây vẫn là “ngập” chứ không phải “lũ.” Nước chỉ dâng lên từ từ có thể làm ngập nhà, ngập đường, ngập ruộng vườn nhưng không “cuốn trôi nhà cửa, cây trái” như các vùng khác ở Bắc và Trung. Và không thể kêu đó là “lũ.”
Việc báo chí trong nước đánh đồng lũ với nước khiến cho chữ Việt ngày càng tối nghĩa và làm cho người học tiếng Việt hoang mang, khó hiểu.
Hai không hiểu việc dạy tiếng Việt trong nước ra sao mà các nhà báo và thậm chí một số văn bản của nhà cầm quyền cứ viết “ngập” là “lũ.”
Thiệt bó tay!
Cùng một tác giả: https://www.toiyeutiengnuoctoi.com/category/tac-gia/a-to-h/hai-dot/
