VŨ QUỐC NAM
Đối với những ai đang bước vào tuổi trung niên và cao niên, có lẽ không có âm thanh nào quen thuộc hơn tiếng “rên” khe khẽ mỗi khi chúng ta cố gắng đứng dậy khỏi chiếc ghế sofa. Cái cảm giác cứng đờ ở khớp gối, những cơn đau âm ỉ chợt đến rồi chợt đi, dường như là một phần không thể thiếu của bức tranh tuổi tác. Chúng ta thường tự hỏi: Phải chăng đó là định mệnh không thể tránh khỏi của tuổi già? Phải chăng chúng ta phải chấp nhận sự suy giảm khả năng vận động như một quy luật tự nhiên? Tôi tin rằng câu trả lời là không. Mặc dù thời gian có tác động không nhỏ lên cơ thể, việc chăm sóc và bảo vệ đôi đầu gối của chúng ta là một sự đầu tư hoàn toàn khả thi và vô cùng đáng giá cho một tương lai năng động và tự chủ.
Trước hết, chúng ta cần hiểu tại sao đầu gối lại đặc biệt “nhạy cảm” với năm tháng. Hãy hình dung đôi đầu gối của bạn như một cỗ máy cơ học phức tạp, với vô số bộ phận chuyển động liên tục. Qua hàng chục năm hoạt động không ngừng nghỉ, sự hao mòn là điều tất yếu. Khi chúng ta già đi, các cơ bắp có nhiệm vụ giữ ổn định cho khớp gối bắt đầu yếu dần, và mật độ xương cũng suy giảm. Tệ hơn nữa, lớp sụn mềm mại đóng vai trò như một tấm đệm giữa các đầu xương sẽ ngày một mỏng đi. Các dây chằng, vốn có nhiệm vụ kết nối xương và cơ, cũng mất đi sự đàn hồi vốn có. Hệ quả của tất cả những thay đổi này là một cảm giác cứng khớp, đau nhức và sự suy giảm rõ rệt trong khả năng đi lại, kèm theo những âm thanh không tự nguyện mỗi khi ta thay đổi tư thế.
Tuy nhiên, cũng giống như bất kỳ cỗ máy nào, nếu được chăm sóc cẩn thận, đôi đầu gối của chúng ta sẽ đáp lại một cách xứng đáng. Việc chăm sóc này bắt đầu bằng sự thấu hiểu về những yếu tố làm tăng nguy cơ chấn thương và viêm xương khớp. Những kẻ thù tự nhiên của một đôi đầu gối khỏe mạnh gồm thừa cân, việc mang những đôi giày không có khả năng nâng đỡ tốt cho bàn chân, và các chuyển động lặp đi lặp lại gây nhiều áp lực lên khớp.
Hãy xem xét một vài thí dụ. Các nhà nghiên cứu Pháp vào năm 2021 đã khám phá ra rằng các lực sĩ parkour (môn thể thao vượt chướng ngại vật) phải chịu trung bình 1,7 chấn thương đầu gối hoặc mắt cá chân cho mỗi 1.000 giờ tập luyện. Con số này nghe có vẻ không quá tệ, nhưng mối nguy hiểm thực sự nằm ở những tổn thương tích tụ về lâu dài. Và không chỉ những người có sở thích nhảy từ tòa nhà này sang tòa nhà khác mới gặp rủi ro. Nghiên cứu trên các vũ công ưu tú cho thấy chấn thương đầu gối, chẳng hạn như rách sụn chêm, là một trong những loại chấn thương phổ biến nhất. Bất kỳ chuyển động nào tạo ra va chạm mạnh qua chân hoặc đòi hỏi phải xoay người để đổi hướng đều đặt một gánh nặng đáng kể lên đầu gối. Một chấn thương dây chằng chéo trước (ACL) đáng sợ có thể khiến một cầu thủ túc cầu phải rời xa sân cỏ tới cả năm trời. Nhưng điều đáng lo ngại hơn là các nghiên cứu cũng chỉ ra rằng, 10 đến 20 năm sau chấn thương, một nửa số người từng bị thương sẽ mắc chứng viêm xương khớp liên quan đến tổn thương ban đầu đó.
Nói đến các hoạt động thể chất, có một cuộc tranh luận kéo dài về việc chạy bộ tốt hay xấu cho đầu gối. Một số người cho rằng việc chạy bộ trên đường nhựa chẳng khác nào dùng búa đập vào lòng bàn chân trong suốt một giờ đồng hồ. Tuy nhiên, một nghiên cứu vào năm 2017 đã so sánh nguy cơ viêm xương khớp gối ở những người chạy bộ so với những người không chạy bộ và không tìm thấy sự khác biệt đáng kể nào. Trên thực tế, các bằng chứng khoa học ngày càng ủng hộ quan điểm rằng tập thể dục, ngay cả các bài tập chịu tải, thực sự giúp củng cố khớp của bạn.
Vậy, chúng ta nên làm gì để bảo vệ “cỗ máy” quý giá này? Tin tốt là có rất nhiều biện pháp hiệu quả mà chúng ta có thể chủ động thi hành.
Một nghiên cứu năm 2023 cho thấy những người tham gia tập luyện sức mạnh có nguy cơ bị viêm xương khớp thấp hơn 20% so với những người chưa bao giờ tập. Việc tăng cường sức mạnh cho các cơ xung quanh, như cơ tứ đầu đùi, cũng tỏ ra cực kỳ có lợi. Các cơ bắp này hoạt động như một hệ thống giảm xóc tự nhiên, giúp giảm bớt áp lực trực tiếp lên khớp gối.
Giả sử bạn đã đầu tư vào những đôi giày có đệm tốt và đang tập thể dục đều đặn, một nguyên tắc vàng khác là phải thừa nhận và chú ý đến bất kỳ cảm giác khó chịu nhẹ nào ở đầu gối. Đừng bao giờ chủ quan cho rằng “chỉ là đau mỏi thông thường”. Những chấn thương nhỏ có thể dễ dàng phát triển thành một vấn đề nghiêm trọng và lâu dài hơn nhiều nếu chúng ta phớt lờ chúng.
Nếu bạn đang bị đau, hãy thử đeo đai hỗ trợ đầu gối hoặc đi bơi. Bơi lội là một lựa chọn tuyệt vời. Một số nghiên cứu cho rằng vì bơi lội là hoạt động không chịu trọng lượng cơ thể, nó có thể hỗ trợ quá trình phục hồi từ các chấn thương đầu gối nhỏ và giảm nguy cơ các vấn đề dài hạn.
Tuổi tác là một hành trình không thể đảo ngược, và sự hao mòn của cơ thể là một phần của hành trình đó. Nhưng điều này không có nghĩa là chúng ta phải chấp nhận một cuộc sống bị giới hạn bởi những cơn đau khớp. Bằng cách hiểu rõ những rủi ro, lựa chọn các bài tập thể dục thông minh như rèn luyện sức mạnh, lắng nghe tín hiệu từ cơ thể và áp dụng các biện pháp hỗ trợ khi cần thiết, chúng ta hoàn toàn có thể giữ cho đôi đầu gối của mình khỏe mạnh. Đó là sự đầu tư vào chính bản thân, bảo đảm cho những năm tháng về sau vẫn tràn đầy sự năng động, tự do di chuyển và niềm vui sống.
Dựa theo tài liệu https://www.arthritis.org/health-wellness/healthy-living/managing-pain/joint-protection/tips-for-healthy-knees
