WESTMINSTER, California – Sau khi tiêm ngừa COVID, có thể bạn đã trải qua một vài triệu chứng phụ như nhức đầu, mệt mỏi hay đau ở cánh tay. Phần lớn các phản ứng này là do hệ miễn dịch của cơ thể phản ứng với vắc-xin. Tuy nhiên, nhiều nhà khoa học đồng ý rằng có một nguyên nhân khác cũng đóng vai trò quan trọng: đó chính là sức mạnh của tâm trí con người.
Khả năng của tâm trí tạo ra các triệu chứng bệnh được biết đến qua “hiệu ứng nocebo”. Đây được coi là người anh em song sinh ít được biết đến hơn của “hiệu ứng giả dược” (placebo). Nếu như giả dược giúp giảm đau và làm thuyên giảm triệu chứng bệnh, thì nocebo lại có tác dụng ngược lại, gây ra cảm giác đau và các triệu chứng không mong muốn.
Một nghiên cứu vào năm 2018 đã cho thấy gần một nửa số người tham gia các cuộc thử nghiệm giả dược gặp phải tác dụng phụ, mặc dù họ chỉ dùng những chất hoàn toàn trơ. Kết quả tương tự cũng được ghi nhận trong cuộc thử nghiệm lớn đầu tiên của vắc-xin Pfizer vào năm 2020. Trong nhóm dùng giả dược (không được tiêm vắc-xin), có từ một phần tư đến một phần ba số người cho biết họ cảm thấy mệt mỏi, một số lượng tương đương bị nhức đầu, và khoảng 10% bị đau cơ.
Thực tế, các nhà khoa học sinh học Martin Michaelis và Mark Wass từ Đại học Kent gần đây đã đề nghị rằng, “đối với một số người đã tiêm vắc-xin, chỉ riêng việc biết rằng mình đã được tiêm cũng đủ để gây ra các tác dụng phụ”.
Bộ não và hiệu ứng giả dược
Trái ngược với “người anh em” nocebo, hiệu ứng giả dược đã trở nên quen thuộc hơn. Dù vậy, sự quen thuộc đôi khi khiến chúng ta quên đi tính chất kỳ lạ của nó. Việc giảm đau và chữa lành có thể diễn ra mà không cần đến một phương pháp điều trị thực sự là một điều đáng ngạc nhiên. Những tác động sinh lý tích cực mạnh mẽ có thể xảy ra mà không có bất kỳ sự can thiệp sinh lý nào.
Nghiên cứu đã chứng minh rằng một loạt các tình trạng bệnh lý khác nhau có thể được cải thiện nhờ giả dược, bao gồm mụn trứng cá, bệnh Crohn, động kinh, loét, đa xơ cứng, thấp khớp, bệnh Parkinson và viêm đại tràng. Một nghiên cứu gần đây còn phát hiện giả dược có tác dụng đáng kể đối với chứng rối loạn cương dương.
Trong lĩnh vực điều trị trầm cảm, các so sánh giữa giả dược và thuốc chống trầm cảm cho thấy hiệu ứng giả dược đóng một vai trò quan trọng. Một nghiên cứu năm 2008 không tìm thấy sự khác biệt đáng kể giữa các loại thuốc chống trầm cảm hàng đầu và giả dược. Một nghiên cứu khác vào năm 2018 cho thấy thuốc chống trầm cảm có hiệu quả hơn một chút, nhưng vẫn chỉ ở mức “khiêm tốn” so với giả dược.
Điều quan trọng cần nhấn mạnh là đây không chỉ đơn thuần là sự tự ám thị hay ảo tưởng. Các thay đổi sinh lý thực sự và có thể đo lường được đã xảy ra. Các nghiên cứu cho thấy khi được dùng như thuốc giảm đau, giả dược làm giảm hoạt động thần kinh liên quan đến cơn đau và sử dụng nhiều chất dẫn truyền thần kinh và con đường thần kinh tương tự như thuốc opioid. Tương tự, các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng khi được dùng cho bệnh nhân Parkinson, giả dược có thể kích thích giải phóng dopamine, giúp làm giảm các triệu chứng của bệnh.
Sự bí ẩn của ý thức
Mặc dù các nhà nghiên cứu đã xác định được một số yếu tố có thể ảnh hưởng đến hiệu ứng giả dược như sự kỳ vọng vào việc điều trị, các loại tính cách khác nhau và mối quan hệ giữa bệnh nhân và bác sĩ, và chúng ta biết rằng giả dược có thể kích hoạt các con đường khen thưởng trong não và làm tăng mức độ hoạt động của opioid và dopamine, nhưng nguyên nhân sâu xa của hiệu ứng này vẫn còn là một bí ẩn.
Phải chăng hiệu ứng nocebo và placebo chỉ có vẻ bí ẩn vì chúng ta đang nhìn nhận chúng từ một góc độ sai lầm? Có lẽ, nếu chúng ta xem xét một quan điểm khác về ý thức, những hiệu ứng này sẽ trở nên dễ hiểu hơn.
Trong văn hóa phương Tây hiện đại, tâm trí thường được xem là sản phẩm phụ của bộ não. Các hiện tượng tinh thần như suy nghĩ, ký ức và cảm xúc được cho là do hoạt động của não bộ tạo ra. Tuy nhiên, nếu giả định này là đúng, làm thế nào các quá trình tinh thần có thể ảnh hưởng mạnh mẽ đến cơ thể và cả bộ não như vậy?
Sự khó khăn trong việc giải thích ý thức chỉ bằng các quá trình của não bộ đã trở nên cấp thiết đến mức một số triết gia và nhà khoa học đã đưa ra một quan điểm khác: ý thức không phải là sản phẩm trực tiếp của bộ não, mà là một thuộc tính cơ bản của vũ trụ, giống như khối lượng hay lực hấp dẫn.
Triết gia David Chalmers cho rằng ý thức “dường như không thể bắt nguồn từ các định luật vật lý” và tin rằng nó có thể được “coi là một đặc tính cơ bản, không thể giản lược thành bất cứ thứ gì cơ bản hơn”. Tương tự, Thomas Nagel cũng đề nghị rằng “tâm trí không chỉ là một sự tình cờ hay một thứ được thêm vào, mà là một khía cạnh cơ bản của tự nhiên”.
Cách tiếp cận này, dù chưa được chấp nhận rộng rãi và cần thêm nhiều bằng chứng ủng hộ, nhưng nó mở ra một hướng suy nghĩ mới. Nếu ý thức là một thuộc tính cơ bản, điều đó có thể cho thấy tâm trí có sức mạnh lớn hơn não bộ và cơ thể, và do đó có thể ảnh hưởng sâu sắc đến chúng. Điều này có thể giúp giải thích tại sao những viên “thuốc giả” lại có thể mang lại những thay đổi sinh lý và thần kinh thực sự ở nhiều người.
Theo: The Conversations
