Azerbaijan và Armenia đã ký một thỏa ước hòa bình do Hoa Kỳ làm trung gian vào thứ Sáu, trong một cuộc gặp với Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump. Thỏa ước này sẽ thúc đẩy mối quan hệ kinh tế song phương sau nhiều thập niên xung đột và hướng tới việc bình thường hóa hoàn toàn quan hệ.
Thỏa thuận giữa hai đối thủ ở Nam Caucasus, nếu được giữ vững, sẽ là một thành tựu đáng ghi nhớ cho chính quyền Trump, và chắc chắn sẽ gây chấn động cho Moscow, vốn coi khu vực này thuộc phạm vi ảnh hưởng của mình.
“Đã một thời gian dài, 35 năm, họ giao chiến và bây giờ họ là bạn, và họ sẽ là bạn trong một thời gian dài,” ông Trump phát biểu tại một buổi lễ ký kết ở Tòa Bạch Ốc, bên cạnh ông là Tổng thống Azerbaijan Ilham Aliyev và Thủ tướng Armenia Nikol Pashinyan.
Armenia và Azerbaijan đã có mâu thuẫn từ cuối những năm 1980 khi Nagorno-Karabakh, một vùng núi của Azerbaijan có đa số người dân tộc Armenia sinh sống, đã ly khai khỏi Azerbaijan với sự hỗ trợ từ Armenia. Vào năm 2023, Azerbaijan đã giành lại toàn quyền kiểm soát khu vực này, khiến gần như toàn bộ 100.000 người dân tộc Armenia của lãnh thổ phải chạy sang Armenia.
Tổng thống Trump cho biết hai nước đã cam kết ngừng giao tranh, mở quan hệ ngoại giao và tôn trọng toàn vẹn lãnh thổ của nhau.
Những điểm chính của thỏa thuận
Thỏa ước bao gồm quyền khai triển độc quyền của Hoa Kỳ đối với một hành lang quá cảnh chiến lược qua Nam Caucasus mà Tòa Bạch Ốc cho biết sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho việc xuất cảng năng lượng và các tài nguyên khác nhiều hơn.
Ông Trump nói rằng Hoa Kỳ đã ký các thỏa thuận riêng với mỗi quốc gia để mở rộng hợp tác về năng lượng, thương mại và kỹ thuật, bao gồm cả trí tuệ nhân tạo. Chi tiết của các thỏa thuận này không được công bố. Ông cũng cho biết các hạn chế về hợp tác quốc phòng giữa Azerbaijan và Hoa Kỳ đã được dỡ bỏ, một diễn biến cũng có thể khiến Moscow lo lắng.
Cả hai nhà lãnh đạo đều ca ngợi ông Trump vì đã giúp chấm dứt xung đột và cho biết họ sẽ đề cử ông cho giải Nobel Hòa bình.
Tòa Bạch Ốc ghi công ông Trump đã môi giới một thỏa thuận ngừng bắn giữa Campuchia và Thái Lan và ký kết các thỏa thuận hòa bình giữa Rwanda và Cộng hòa Dân chủ Congo, cũng như Pakistan và Ấn Độ. Tuy nhiên, ông vẫn chưa thể chấm dứt cuộc chiến kéo dài 3 năm rưỡi của Nga ở Ukraine hay cuộc xung đột của Israel với Hamas ở Gaza.
Phản ứng và phân tích quốc tế
Các viên chức Hoa Kỳ cho biết thỏa thuận này là nền tảng để hướng tới sự bình thường hóa hoàn toàn giữa hai quốc gia. Thỏa ước hòa bình có thể biến đổi Nam Caucasus, một khu vực sản xuất năng lượng giáp với Nga, châu Âu, Thổ Nhĩ Kỳ và Iran.
Iran đã hoan nghênh thỏa thuận “như một bước quan trọng hướng tới hòa bình lâu dài trong khu vực,” nhưng cảnh báo về bất kỳ sự can thiệp nào của ngoại quốc gần biên giới của mình có thể “làm suy yếu an ninh và ổn định lâu dài của khu vực”.
Brett Erickson, một chuyên gia về trừng phạt, nói rằng thỏa thuận này sẽ giúp phương Tây trấn áp các nỗ lực của Nga nhằm lẩn tránh các lệnh trừng phạt. “Caucasus từng là một điểm mù trong chính sách trừng phạt,” ông nói. “Một nền hòa bình chính thức tạo ra một nền tảng cho phương Tây để cùng Armenia và Azerbaijan… đóng cửa các đường dây lẩn tránh.”
Tina Dolbaia, một thành viên tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế, cho rằng việc ký kết hôm thứ Sáu là một động thái biểu tượng lớn, nhưng nhiều câu hỏi vẫn còn đó, bao gồm công ty nào của Hoa Kỳ có thể kiểm soát hành lang quá cảnh mới. Bà nói rằng Nga có thể sẽ bực tức vì bị loại khỏi thỏa thuận này.
Các chuyên gia khác cảnh báo rằng triển vọng lâu dài của thỏa thuận sẽ tùy thuộc vào sự tham gia liên tục của Hoa Kỳ, vì hai quốc gia này có một lịch sử dài về các cuộc đàm phán thất bại và leo thang bạo lực hơn là các giải quyết hòa bình.
Trong khi đó, các nhóm nhân quyền đã kêu gọi chính quyền Trump gây áp lực với Tổng thống Aliyev để thả khoảng 375 tù nhân chính trị đang bị giam giữ tại Azerbaijan. Azerbaijan đã bác bỏ những chỉ trích của phương Tây về hồ sơ nhân quyền của mình.
Nguồn: The Economist
