TOKYO – Dân số già hóa nhanh chóng tại Nhật Bản đang thúc đẩy những thay đổi mạnh mẽ trong cách các doanh nghiệp và người lao động nhìn nhận về tuổi tác. Hiện có khoảng 5,4 triệu người từ 70 tuổi trở lên vẫn đang tích cực làm việc ở một quốc gia mà trước đây, nghỉ hưu ở tuổi 60 được coi là tiêu chuẩn.
Người cao tuổi: Nguồn lực quý giá trong bối cảnh thiếu lao động
Tại công ty thiết bị nhà bếp Tenpos Holdings, ông Keno Nagasaki, 82 tuổi, không chỉ giải quyết các vấn đề bảo hiểm và lao động mà còn tham gia đào tạo và hướng dẫn an toàn cho các nhân viên lớn tuổi khác. Ông được đồng nghiệp tin tưởng và thường tìm đến để xin lời khuyên về cuộc sống riêng.
Ông Nagasaki rời bỏ công việc giáo viên lâu năm ở tuổi cuối 50 để thử sức ở một lĩnh vực mới, gia nhập Tenpos vào năm 2006. “Tôi không lo lắng về sự khác biệt tuổi tác với người khác,” ông nói. “Tôi muốn tiếp tục làm việc chừng nào còn sự tò mò.”
Tenpos ban đầu gặp khó khăn trong việc tuyển dụng nhân viên khi thành lập vào năm 1997 và đã loại bỏ tuổi nghỉ hưu vào năm 2005. Hiện nay, hơn 30% nhân viên tại công ty điều hành chính của họ từ 60 tuổi trở lên.
“Những người ở độ tuổi 60 còn trẻ,” người sáng lập và chủ tịch công ty, ông Atsushi Morishita, 78 tuổi, cho biết. “Trong thời đại thiếu hụt lao động này, các nhà quản lý cần tìm ra ‘những người già quý giá’.”
Tương tự, tại công ty bảo trì tòa nhà Seisei Server ở Shizuoka, phía nam Tokyo, một phần tư trong số khoảng 380 nhân viên từ 70 tuổi trở lên. Việc tuyển dụng lao động lớn tuổi là trọng tâm của công ty kể từ khi thành lập và họ đã bỏ tuổi nghỉ hưu bắt buộc vào năm 2021.
“So với những người trẻ tuổi có tỷ lệ nghỉ việc cao, những người cao tuổi làm việc cho chúng tôi lâu hơn là trụ cột của công ty,” Chủ tịch Kimino Osada nói.
Thay đổi chính sách và thực tiễn hóa doanh nghiệp
Trong nhiều năm, nghỉ hưu ở tuổi 60 là thông lệ tiêu chuẩn tại các công ty Nhật Bản. Những thay đổi trong luật việc làm vào năm 2013 bắt đầu yêu cầu các nhà tuyển dụng giữ lại những người lao động muốn ở lại cho đến tuổi 65. Kể từ năm 2021, các doanh nghiệp được yêu cầu phải nỗ lực bảo đảm cơ hội việc làm cho nhân viên cho đến tuổi 70. Các vùng thiếu hụt lao động đặc biệt nghiêm trọng thậm chí còn đi xa hơn.
Một cuộc khảo sát năm 2023 của Bộ Lao động Nhật Bản với khoảng 230.000 công ty cho thấy 42% cho phép nhân viên làm việc đến 70 tuổi hoặc lâu hơn, tăng hơn gấp đôi so với năm 2013. Năm ngoái, cả nước có 5,4 triệu người trong độ tuổi này đang làm việc, tăng 70% so với năm 2014.
Tỷ lệ lao động từ 65 tuổi trở lên chiếm trung bình 14% trên toàn Nhật Bản ở tất cả các ngành, tăng lên từ 16% đến 17% trong các ngành chăm sóc điều dưỡng và xây dựng, những ngành đặc biệt thiếu nhân lực.
Thích nghi với lực lượng lao động già hóa
Mức độ già hóa tại nơi làm việc này là một lãnh địa chưa từng có, dẫn đến những thay đổi trong cách thực hiện và đánh giá công việc.
Tại nhà điều hành cơ sở chăm sóc điều dưỡng Gashouen, những nhân viên từ 70 tuổi trở lên – chiếm khoảng 15% tổng lực lượng lao động – được phân công các ca làm việc ban ngày ít nặng nhọc hơn. Những nhân viên này được phép làm các ca ngắn từ hai đến ba lần một tuần, tùy thuộc vào khả năng thể chất của họ, và những người làm việc từ 20 giờ trở lên một tuần được coi là nhân viên hợp đồng, giúp họ có mức lương theo giờ cao hơn so với nhân viên bán thời gian.
“Thay vì ép mọi người vào một hệ thống, điều thiết yếu là phải quản lý giờ làm việc theo cách phù hợp với tài năng đa dạng của chúng tôi,” Chủ tịch Kazushige Mori nói.
Các công ty lớn hơn cũng đang có những thay đổi. Hãng sản xuất đồ ăn nhẹ Calbee vào tháng 4 năm 2024 đã bắt đầu cho phép nhân viên có kỹ năng chuyên môn trong các lĩnh vực như sản xuất, phát triển và pháp lý ở lại sau tuổi 60 mà không có sự khác biệt về lương thưởng. Nhà sản xuất máy điều hòa không khí Daikin Industries đã mở rộng phạm vi tiền thưởng cho nhân viên được tuyển dụng lại từ 60 tuổi trở lên.
Triển vọng và thách thức
Theo Sách trắng Kinh tế và Tài chính năm 2024 của Nhật Bản, người cao tuổi Nhật Bản có sức khỏe tốt và sẵn sàng làm việc lâu dài, trở thành động lực mới thúc đẩy nền kinh tế. Số lượng người lao động cao tuổi dự kiến sẽ tiếp tục tăng, có thể đạt 20,31 triệu người vào năm 2040.
“Nếu nhiều người cao tuổi làm việc tích cực, điều đó sẽ làm giảm chi phí bảo hiểm xã hội,” ông Takashi Sakamoto tại Viện Nghiên cứu Recruit Works cho biết. “Cần có sự hợp tác công tư nhiều hơn để khuyến khích việc làm của người lao động lớn tuổi, chẳng hạn như giảm thuế cho doanh nghiệp.”
Tuy nhiên, tình trạng thiếu hụt lao động vẫn là một vấn đề nghiêm trọng, với khoảng 51% công ty Nhật Bản báo cáo không có đủ nhân viên. Một số doanh nghiệp thậm chí phải phá sản do thiếu lao động. Chính phủ Nhật Bản cũng đang xem xét các giải pháp như thu hút lao động nước ngoài và ứng dụng robot để giải quyết tình trạng này.
Dân số từ 65 tuổi trở lên tại Nhật Bản đã đạt mức kỷ lục 36 triệu người vào năm 2023, chiếm 29,3% tổng dân số, tỷ lệ cao nhất thế giới. Dự báo tỷ lệ này sẽ tiếp tục tăng trong những năm tới.
Nguồn: Nikkei Asia
