Ngày 30/5/2025. Bầu không khí căng thẳng một lần nữa lại bao trùm mối quan hệ thương mại vốn đã nhiều sóng gió giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc. Những tưởng một thỏa thuận “ngừng bắn” tạm thời sẽ mang lại chút bình yên, dù chỉ là ngắn ngủi, cho thị trường toàn cầu, thì nay, những cáo buộc mới lại nổi lên, đẩy hai nền kinh tế lớn nhất thế giới vào vòng xoáy đối đầu tiềm tàng. Tổng thống Donald Trump, với những phát ngôn mạnh mẽ quen thuộc, đã không ngần ngại tuyên bố rằng Trung Hoa đã “hoàn toàn vi phạm” một thỏa thuận mà hai bên mới đạt được cách đây không lâu. Liệu đây có phải là dấu chấm hết cho những nỗ lực hòa giải mong manh, hay chỉ là một khúc quanh nữa trong ván cờ địa chính trị phức tạp này?
Trung Quốc “Hoàn toàn vi phạm” thỏa thuận?
Trong một thông điệp đăng tải trên diễn đàn Truth Social của mình, cựu Tổng thống Trump đã dùng những từ ngữ hết sức cứng rắn: “Trung Quốc, có lẽ là điều không ngạc nhiên với một số người, ĐÃ HOÀN TOÀN VI PHẠM THỎA THUẬN VỚI CHÚNG TA. Thế mới biết thế nào là Ông TỐT BỤNG!”. Theo lời ông Trump, vào giữa tháng Năm, ông đã thực hiện một “thỏa thuận nhanh chóng” với các quan chức Trung Quốc, theo đó cả hai quốc gia sẽ cùng lùi bước, tạm thời rút lại các mức thuế quan lên tới ba con số trong vòng 90 ngày. Động thái này, như ông giải thích, là nhằm cứu Trung Quốc khỏi một “tình hình tàn khốc”, với nguy cơ hàng loạt nhà máy phải đóng cửa và những bất ổn dân sự có thể nổ ra do tác động từ các mức thuế quan mà ông đã áp đặt, có lúc lên đến 145% đối với hàng nhập cảng từ Trung Quốc.
Vậy, Trung Quốc đã vi phạm thỏa thuận ở Geneva, Thụy Sĩ như thế nào? Thông điệp của ông Trump không nêu rõ chi tiết cụ thể về hành vi vi phạm, cũng như không nói rõ ông sẽ có hành động gì tiếp theo để đáp trả Bắc Kinh. Tuy nhiên, một quan chức Hoa Kỳ đã tiết lộ với hãng thông tấn Reuters rằng dường như Trung Quốc đang tỏ ra chậm trễ trong việc thực thi những lời hứa liên quan đến việc cấp giấy phép xuất cảng cho các loại khoáng sản đất hiếm. Đây là những nguyên liệu có tầm quan trọng chiến lược đối với nhiều ngành kỹ nghệ cao.
Không chỉ dừng lại ở đó, Đại diện Thương mại Hoa Kỳ, ông Jamieson Greer, cũng đã lên tiếng khẳng định trên đài CNBC rằng Trung Quốc không tuân thủ thỏa thuận Geneva. Ông Greer nói thêm: “Phía Trung Quốc đang cố tình trì hoãn việc tuân thủ, điều này hoàn toàn không thể chấp nhận được và cần phải được giải quyết.” Theo ông Greer, dòng chảy các khoáng sản thiết yếu từ Trung Quốc, vốn đã bị cắt đứt bởi các biện pháp thương mại đáp trả của Bắc Kinh, vẫn chưa được nối lại như yêu cầu của thỏa thuận Geneva. Điều này đặt ra một câu hỏi lớn về sự thành tâm của Trung Quốc trong việc thực thi các cam kết đã ký.
Trước những cáo buộc này, phát ngôn viên của Tòa Đại sứ Trung Quốc tại Washington đã không lập tức đưa ra bình luận khi được yêu cầu. Tương tự, các phát ngôn viên của Tòa Bạch Ốc, Bộ Ngân khố Hoa Kỳ và Văn phòng Đại diện Thương mại Hoa Kỳ cũng chưa có phản hồi. Sự im lặng này càng làm tăng thêm những đồn đoán và bất định.
Đàm phán đình trệ và những vấn nạn căn bản chưa được giải quyết
Những diễn biến mới này xảy ra trong bối cảnh các cuộc đàm phán thương mại giữa hai nước dường như đang đi vào ngõ cụt. Ngay trước đó một ngày, hôm thứ Năm, Bộ trưởng Ngân khố Scott Bessent đã chia sẻ với kênh Fox News Channel rằng các cuộc đàm phán thương mại của Hoa Kỳ với Trung Quốc “hơi bị đình trệ” và việc đạt được một thỏa thuận cuối cùng có lẽ sẽ cần đến sự tham gia trực tiếp của cả ông Trump và Chủ tịch Trung Hoa Tập Cận Bình.
Thật đáng suy nghĩ khi chỉ mới hai tuần trước, những cuộc đàm phán được cho là mang tính đột phá đã mang lại một thỏa thuận đình chiến tạm thời trong cuộc chiến thương mại giữa hai nền kinh tế hàng đầu thế giới. Thỏa thuận tạm thời về việc lùi lại các mức thuế quan ba con số trong 90 ngày đó đã từng thổi một luồng sinh khí mạnh mẽ, tạo ra một đợt phục hồi đáng kể trên các thị trường chứng khoán toàn cầu. Ai cũng thở phào nhẹ nhõm, hy vọng vào một giai đoạn ổn định hơn.
Thế nhưng, niềm vui chẳng được bao lâu . Ông Bessent cho biết, dù đã có những tiến triển ban đầu, quá trình này diễn ra khá chậm chạp kể từ đó, mặc dù ông vẫn kỳ vọng sẽ có thêm các cuộc đàm phán trong vài tuần tới. Vấn nạn lớn nhất là ở chỗ thỏa thuận tạm thời kia, dù tạo ra hiệu ứng tích cực tức thời, lại không hề động chạm đến những lý do căn bản, những nguồn gốc sâu xa đã khiến cựu Tổng thống Trump quyết định áp thuế lên hàng hóa Trung Quốc. Đó chính là những lời phàn nàn kéo dài từ phía Hoa Kỳ về mô hình kinh tế do nhà nước chi phối và định hướng mạnh mẽ vào xuất cảng của Trung Quốc. Những vấn nạn cốt lõi này đã bị gác lại cho các cuộc đàm phán trong tương lai, một tương lai giờ đây có vẻ càng thêm mờ mịt.
Sự mong manh của những “Thỏa thuận nhanh chóng”
Sự việc lần này một lần nữa cho thấy sự mong manh của những “thỏa thuận nhanh chóng” khi chúng không được xây dựng trên một nền tảng vững chắc của sự tin tưởng và cam kết thực sự từ cả hai phía. Liệu việc ông Trump tuyên bố đã “cứu” Trung Quốc có phải là một chiến thuật đàm phán nhằm gây áp lực, hay thực sự phản ánh một tình thế nguy cấp của nền kinh tế Trung Quốc vào thời điểm đó? Và nếu một thỏa thuận được ký kết dưới áp lực như vậy, liệu nó có thể bền vững?
Việc Trung Quốc bị cáo buộc “chậm trễ” trong việc cấp phép xuất cảng khoáng sản đất hiếm có thể được hiểu theo nhiều cách. Phải chăng đây là một động thái có tính toán của Bắc Kinh nhằm thử thách sự kiên nhẫn của Washington? Hay đó chỉ đơn thuần là những trục trặc về mặt hành chính nội bộ? Dù là gì đi nữa, nó cũng cho thấy sự thiếu vắng một cơ chế giám sát và thi hành thỏa thuận đủ mạnh mẽ và minh bạch.
Cuộc chiến thương mại Mỹ – Trung không chỉ là câu chuyện riêng của hai quốc gia. Nó tác động sâu sắc đến chuỗi cung ứng toàn cầu, đến sự ổn định kinh tế của nhiều nước khác, trong đó có cả những nền kinh tế đang phát triển phụ thuộc nhiều vào xuất cảng. Sự bất định kéo dài chắc chắn sẽ làm nản lòng giới đầu tư và kìm hãm đà tăng trưởng chung.
Để có thể thực sự giải quyết được những bất đồng, có lẽ điều cần thiết không phải là những lời lẽ đối đầu hay những thỏa thuận mang tính đối phó tạm thời. Điều mà cả Hoa Kỳ và Trung Quốc, cũng như cả thế giới, đang cần là một cuộc đối thoại thực chất, thẳng thắn, nhằm tìm ra giải pháp cho những vấn nạn căn bản trong quan hệ thương mại song phương. Một giải pháp đòi hỏi sự nhượng bộ hợp lý, sự tôn trọng lẫn nhau và một tầm nhìn dài hạn cho sự phát triển thịnh vượng và ổn định của cả hai bên cũng như toàn cầu. Nếu không, chúng ta sẽ còn tiếp tục chứng kiến những “cơn sóng gió” tương tự, làm chao đảo nền kinh tế thế giới vốn đã phải đối mặt với quá nhiều thử thách.
Nguồn: Nikkei Asia
