Trí tuệ nhân tạo (AI) bùng nổ như một trận bão, mang theo bao hứa hẹn về một cuộc cách mạng công việc. Ban đầu, người ta phấn khởi nói về những “nghề AI” hoàn toàn mới, mở ra chân trời cơ hội cho tất cả. Thế nhưng, chỉ sau vài năm, bức tranh dường như không rực rỡ như kỳ vọng. Liệu AI có thực sự tạo ra nhiều việc làm mới, hay đang âm thầm biến đổi, thậm chí “nuốt chửng” những vai trò hiện có? Câu chuyện về “kỹ sư gợi ý” (prompt engineer) là một ví dụ đáng suy ngẫm.
Sự thoái trào nhanhchóng của “nghề mới” từ AI
Cách đây không lâu, “kỹ sư gợi ý” nổi lên như một nghề thời thượng trong làng công nghệ. Nhiệm vụ của họ là gì? Đó là những người chuyên tạo ra các câu hỏi, mệnh lệnh (prompts) hiệu quả nhất để các mô hình ngôn ngữ lớn (LLM) đưa ra kết quả tối ưu. Nghe có vẻ hấp dẫn, phải không? Thế nhưng, “ánh hào quang” của nghề này tắt lịm nhanh chóng một cách ngạc nhiên.
Tại sao vậy? Malcolm Frank, CEO của TalentGenius, nhận định thẳng thắn: “AI đã bắt đầu tự ‘ăn thịt’ chính mình.” Kỹ năng tạo gợi ý tốt giờ đây trở thành một yêu cầu căn bản trong nhiều công việc, chứ không còn là một vai trò độc lập. Thậm chí, AI còn có thể tự giúp chúng ta viết ra những gợi ý hoàn hảo. Từ một “nghề”, nó đã nhanh chóng biến thành một “nhiệm vụ”.
Sự hấp dẫn ban đầu của “kỹ sư gợi ý” nằm ở rào cản gia nhập thấp. Người ta không cần chuyên môn kỹ thuật quá sâu để tham gia thị trường đang bùng nổ này. Nhưng chính vì tính tổng quát đó, “kỹ sư gợi ý” dễ dàng bị các công ty hay chính AI thay thế . Frank ví von vai trò này giống như “chuyên gia Excel” hay “cao thủ PowerPoint” – những kỹ năng có giá trị, nhưng các công ty thường không tuyển dụng riêng cho từng vị trí như vậy.
Một câu hỏi lớn hơn được đặt ra: Liệu các công ty có bao giờ thực sự tuyển dụng rầm rộ vị trí “kỹ sư gợi ý” với chức danh riêng biệt? Allison Shrivastava, một nhà kinh tế học tại Indeed Hiring Lab, cho rằng kỹ năng này thường được kết hợp với các chức danh khác như kỹ sư học máy hoặc kiến trúc sư tự động hóa, chứ hiếm khi đứng một mình. Aline Lerner, CEO của Interviewing.io, cũng hoài nghi, cho rằng “cuộc thảo luận trực tuyến về kỹ sư gợi ý có lẽ lớn hơn nhiều so với số lượng nhân sự thực tế.” Có lẽ, sức hút của nó đến từ việc mở ra một con đường cho những người không chuyên về kỹ thuật bước vào lĩnh vực AI đầy quyến rũ và lợi tức cao.
AI tái định hình công việc hiện tại ra sao?
Nếu “kỹ sư gợi ý” chỉ là một hiện tượng thoáng qua, vậy tác động thực sự của AI lên thị trường việc làm là gì?
Tim Tully, một đối tác tại công ty đầu tư mạo hiểm Menlo Ventures, người đã chứng kiến sự bùng nổ của AI qua khoản đầu tư vào Anthropic, có một cái nhìn rõ ràng: “Tôi không nhất thiết nói rằng [có] những công việc mới; đúng hơn là nó đang thay đổi cách mọi người làm việc.”
Thay vì tạo ra hàng loạt chức danh mới lạ, AI đang len lỏi vào các ngành hiện có, trở thành công cụ giúp tăng năng suất. Giờ đây, chúng ta sử dụng AI gần như mọi lúc, dù muốn hay không, và nó đang tăng tốc những gì chúng ta làm. Các nhà phát triển nhu liệu là một ví dụ điển hình, công việc của họ đã được chuyển đổi mạnh mẽ nhờ các công cụ như Cursor.
Tuy nhiên, sự thay đổi này cũng mang đến một thực tế khác. Trong khi nhu cầu về các vai trò dễ tiếp cận như “kỹ sư gợi ý” giảm sút, thì nhu cầu về các kỹ sư học máy (machine learning engineers) – những người xây dựng chính các mô hình AI – lại tăng vọt. Aline Lerner chia sẻ rằng nhu cầu phỏng vấn thử cho vị trí kỹ sư học máy tại công ty bà đã “tăng vọt gấp ba lần trong hai tháng qua.” Tương lai dường như thuộc về việc phát triển và cải thiện chính các LLM, thay vì cần người “phiên dịch” cho chúng. Những vị trí này đòi hỏi chuyên môn kỹ thuật sâu sắc, kỹ năng cần nhiều năm để phát triển, khác xa với con đường học tập tương đối nông của “kỹ sư gợi ý”. Ngay cả kỹ năng lập trình căn bản cũng không còn đủ.
Việc làm thời AI: Bức tranh toàn cảnh
Nhìn rộng hơn, nhiều người lo ngại AI có tiềm năng thay thế hàng ngàn người lao động. Các hãng tư vấn lớn như McKinsey phỏng định rằng đến năm 2030, AI có thể tự động hóa 30% công việc hiện tại ở Hoa Kỳ. Goldman Sachs còn đưa ra con số có thể lên tới 50% vào năm 2045. Những con số này có khiến bạn phải suy nghĩ?
Tuy nhiên, việc quy kết mọi thay đổi trên thị trường lao động chỉ do AI cũng không hoàn toàn chính xác. Thị trường việc làm, đặc biệt là cho các sinh viên mới tốt nghiệp đại học ở Mỹ, đang gặp nhiều khó khăn. Bài báo trên The Atlantic chỉ ra rằng tình trạng này có thể do nhiều yếu tố kết hợp, bao gồm cả sự xuất hiện của AI tạo sinh. Nhà kinh tế học David Deming của Harvard nhận xét: “Khi bạn nghĩ từ những nguyên tắc đầu tiên về những gì AI tạo sinh có thể làm, và những công việc nó có thể thay thế, đó là những việc mà các sinh viên trẻ mới tốt nghiệp đại học thường làm” trong các công việc văn phòng: đọc và tổng hợp thông tin, dữ liệu, tạo các thưa trình và bài thuyết trình.
Bên cạnh AI, các yếu tố khác như chính sách kinh tế không ổn định, thị trường chứng khoán biến động, và những dư chấn từ đại dịch COVID-19 vẫn chưa phục hồi hoàn toàn cũng góp phần làm bức tranh thêm phức tạp. Giá trị của một tấm bằng đại học dường như cũng không còn mang lại lợi thế cạnh tranh như 15 năm trước.
Dù vậy, không thể phủ nhận vai trò của AI. Ngay cả khi số liệu về việc AI trực tiếp thay thế con người còn chưa rõ ràng, và chất lượng công việc của AI đôi khi còn gây tranh cãi (như thí nghiệm một công ty nhu liệu toàn AI của Đại học Carnegie Mellon kết thúc trong hỗn loạn), thì sự đầu tư khổng lồ vào AI cũng đang tạo ra những thay đổi. David Deming nhấn mạnh: “Bạn thực sự không cần phải suy đoán về tác động của AI lên thị trường lao động. Đầu tư vào AI đã và đang thay đổi sự phân bổ việc làm trong nền kinh tế.”
Cũng có những ý kiến lạc quan hơn, hay đúng hơn là thực tế hơn. Yann LeCun, nhà khoa học AI trưởng của Meta, cho rằng không thể “cứ mặc định rằng nhiều dữ liệu hơn và nhiều máy tính hơn đồng nghĩa với AI thông minh hơn.” Khả năng của công nghệ này có thể sẽ sớm chạm đến một giới hạn nhất định. Điều này có nghĩa là một số vai trò có thể dễ chịu tổn thương từ AI, nhưng AI sẽ chật vật để đảm nhiệm nhiều vai trò khác – một tia hy vọng cho con người trong một thị trường lao động đang biến đổi nhanh chóng.
Cần chuẩn bị gì trước làn sóng AI?
Trước làn sóng AI, người lao động cần phải làm gì? Với những người không có nền tảng kỹ thuật sâu, việc trở thành người sáng lập công ty thường là con đường mang lại lợi tức cao nhất – dù cũng đầy rủi ro. Tư vấn quản trị cũng chứng kiến sự bùng nổ, chiếm một phần đáng kể trong các chức danh công việc liên quan đến AI. Allison Shrivastava dự đoán rằng chúng ta có thể sẽ thấy AI xuất hiện trong nhiều lĩnh vực đa dạng hơn, và các công ty “cần người chịu trách nhiệm thực sự thi hành công nghệ đó vào công ty.”
Điều quan trọng không phải là sợ hãi việc AI sẽ thay thế mình, mà là chủ động thích nghi. Những công việc đòi hỏi chuyên môn kỹ thuật cao như kỹ sư học máy rõ ràng đang có nhu cầu lớn. Nhưng ngay cả với những người không theo đuổi con đường này, việc nâng kỹ năng số, hiểu biết về cách AI hoạt động và cách tương tác hiệu quả với nó sẽ trở nên thiết yếu.
Có lẽ, thay vì tìm kiếm những “nghề AI” hoàn toàn mới và dễ dàng, chúng ta nên tập trung vào việc phát triển những kỹ năng mà AI khó có thể sao chép: suy nghĩ phản biện, sáng tạo, giải quyết vấn đề phức tạp, và trí tuệ cảm xúc. AI là công cụ, và như mọi công cụ mạnh mẽ khác, nó sẽ thay đổi cách chúng ta làm việc, chứ không nhất thiết xóa sổ hoàn toàn vai trò của con người.
Cuộc cách mạng AI đang diễn ra, và tác động của nó lên thị trường việc làm là một thực tế không thể chối cãi. Đó không phải là một kịch bản tận thế về việc làm, nhưng cũng chẳng phải là một lời hứa hẹn về vô số công việc mới dễ dàng tiếp cận. Câu chuyện về “kỹ sư gợi ý” cho thấy sự phù du của những vai trò tưởng chừng thời thượng nhưng thiếu chiều sâu chuyên môn.
Thay vào đó, AI đang định hình lại các công việc hiện có, đòi hỏi người lao động phải liên tục học hỏi, nâng kỹ năng và thích ứng. Tương lai có lẽ không nằm ở việc cạnh tranh với AI, mà là học cách hợp tác với nó, tận dụng sức mạnh của nó để nâng cao năng suất và tạo ra những giá trị mới. Hành trình phía trước chắc chắn còn nhiều biến động, nhưng sự chủ động và tinh thần học hỏi không ngừng sẽ là chìa khóa để mỗi chúng ta tìm thấy vị trí của mình trong kỷ nguyên trí tuệ nhân tạo.
Theo: The Atlantic
