BAVET, Campuchia – Thành phố biên giới Bavet của Campuchia đang thay đổi sâu sắc khi các nhà sản xuất Trung Quốc đổ dồn đầu tư. Hàng loạt khu phố mới mọc lên để phục vụ cộng đồng này, đồng thời cũng xuất hiện dấu hiệu cho thấy các nhà máy đang gây áp lực lên lưới điện và thị trường lao động.
Bavet, thuộc tỉnh Svay Rieng, cách thủ đô Phnom Penh hơn ba giờ lái xe. Thành phố này nép mình ở một góc biên giới phía Đông Nam Campuchia, nơi tiếp giáp với Việt Nam. Trước đây, tiếng Việt từng được dùng nhiều tại Bavet. Thế nhưng, ngày nay, thành phố tràn ngập các biển hiệu bằng tiếng Trung, ngay cả trong những con hẻm nhỏ. Một số quán cà phê thậm chí có nhân viên chỉ có thể giao tiếp bằng tiếng Trung.
“Nhìn xem này. Chỗ kia là Trung Quốc, đằng kia cũng Trung Quốc, đây cũng Trung Quốc. Mọi thứ quanh đây đều là Trung Quốc cả,” một chủ quán ăn ven đường chia sẻ với nụ cười có phần gượng gạo.
Những thay đổi khác đã làm dấy lên nhiều lo ngại. Sự xuất hiện của các sòng bạc do Trung Quốc tài trợ, cùng với các tin tức về những vụ nổ súng và án mạng liên quan đến công dân Trung Quốc, khiến nhiều người bất an. Một tài xế taxi bày tỏ: “Người Trung Quốc là những nhà đầu tư tốt, nhưng tôi thật sự lo lắng về tình hình an ninh trong thành phố.”
Khu vực Bavet từ lâu đã thu hút dòng vốn Trung Quốc vào ngành may mặc, vốn là ngành chính. Tuy nhiên, gần đây, các khoản đầu tư lớn đã chuyển hướng sang các ngành sản xuất tiêu thụ nhiều điện năng hơn, ví dụ như sản xuất lốp xe. Điển hình là công ty Wanli Tire vào tháng Giêng đã khởi công xây dựng một nhà máy mới trị giá 500 triệu đô la Mỹ tại Bavet. Đây là nhà máy đầu tiên của họ bên ngoài Trung Quốc, và công ty cho biết cuối cùng sẽ có thể sản xuất hơn 10 triệu lốp xe mỗi năm. Nhà máy này nằm gần một cơ sở sản xuất của một nhà sản xuất lốp xe lớn khác của Trung Quốc, Sailun Group.
Hiện tại, hơn 10 trong số khoảng 30 đặc khu kinh tế của Campuchia tập trung quanh Bavet. Ba khu mới đã được chấp thuận tại đây vào năm ngoái, và dựa trên tên các dự án, tất cả đều được cho là có nguồn vốn từ Trung Quốc. Các đặc khu kinh tế này mang lại nhiều ưu đãi về thuế và các lợi ích khác cho các công ty trong và ngoài nước. Hội đồng Phát triển Campuchia đã chấp thuận 130 dự án đầu tư vào các khu này, trong đó có hơn 50 dự án nằm ở vùng lân cận Bavet.
Theo Tổ chức Xúc tiến Thương mại Nhật Bản (JETRO), khoảng 80% vốn đầu tư vào khu vực Bavet đến từ các công ty Trung Quốc đại lục hoặc Hồng Kông. Ông Kohei Wakabayashi, Trưởng đại diện văn phòng JETRO tại Phnom Penh, nhận định: “Kể từ khi ông Donald Trump được bầu làm Tổng thống Hoa Kỳ, các động thái chuyển dịch đầu tư sang Campuchia càng được đẩy nhanh hơn do những lo ngại về chính sách thuế quan.”
Sức hấp dẫn của Bavet phần lớn nằm ở vị trí địa lý chiến lược – chỉ cách Cái Mép-Thị Vải, cảng quốc tế lớn nhất của Việt Nam, khoảng bốn giờ di chuyển bằng đường bộ. Bằng cách thành lập cơ sở sản xuất ở Campuchia, ngay bên kia biên giới với Việt Nam, các công ty có thể hưởng lợi từ chi phí nhân công thấp hơn trong khi vẫn có thể tiếp cận một cảng quốc tế quan trọng. Tuyến đường từ Cái Mép-Thị Vải qua Bavet, xuyên Campuchia đến Thái Lan được mệnh danh là Hành lang Kinh tế phía Nam, một khái niệm do Ngân hàng Phát triển Châu Á đề nghị. Đáng chú ý, xa lộ E1 nối Phnom Penh và Bavet được xây dựng với sự hỗ trợ của chính phủ Nhật Bản.
Tuy nhiên, trong thời gian gần đây, Campuchia dường như đang nghiêng về sáng kiến cơ sở hạ tầng Vành đai và Con đường của Trung Quốc, với việc các xa lộ và cảng biển được xây dựng bằng nguồn vốn từ Trung Quốc. Công ty nhà nước China Road and Bridge hiện đang xây dựng một xa lộ mới giữa Phnom Penh và Bavet, trùng với hành lang mà xa lộ do Nhật Bản tài trợ đã hiện hữu. Liệu đây có phải là một cuộc cạnh tranh ngầm về ảnh hưởng cơ sở hạ tầng?
Theo một cuộc khảo sát của ASEAN, đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) của Trung Quốc vào Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) đạt 17 tỷ USD vào năm 2023, và tổng cộng 140 tỷ USD từ năm 2010 đến năm đó. Trung Quốc chiếm hơn 10% tổng vốn FDI vào khối này kể từ năm 2020. Riêng tại Campuchia, người ta ước tính hơn 90% nhà máy may mặc do các công ty Trung Quốc điều hành.
Sự bùng nổ các đặc khu quanh Bavet đặt ra câu hỏi lớn về nguồn nhân lực. Ước tính các khu này sẽ cần khoảng 50.000 công nhân khi hoạt động. Chính phủ cho biết tỉnh Svay Rieng có lực lượng lao động khoảng 300.000 người, nhưng các công ty Nhật Bản ước tính chỉ khoảng 100.000 người trong phạm vi có thể di chuyển hàng ngày đến Bavet để làm việc. Có tin cho hay, một số công ty Trung Quốc đang tuyển dụng công nhân từ các khu vực lân cận bằng cách đề nghị mức lương từ 300 đến 350 USD mỗi tháng, cao hơn đáng kể so với mức lương tối thiểu của Campuchia là 208 USD. Điều này có thể dẫn đến tình trạng thiếu hụt lao động ở các vùng khác không?
Thiếu hụt điện năng cũng là một mối lo ngại. Một số đặc khu đã bị mất điện vào mùa Hè năm ngoái, khiến chính phủ phải xây dựng một trạm biến áp mới. Tuy nhiên, theo các tin tức, tình trạng mất điện bắt đầu xảy ra trở lại vào khoảng tháng Ba năm nay. Nguyên nhân được cho là do sự gia tăng các nhà máy tiêu thụ nhiều điện năng, cũng như sự bùng nổ của các sòng bạc trong khu vực. Làm thế nào để cân bằng giữa phát triển kinh tế và bảo đảm nguồn cung năng lượng ổn định?
Mặc dù chính quyền Trump đã công bố mức thuế quan “đối ứng” 49% đối với hàng hóa nhập khẩu từ Campuchia vào ngày 2/4, đầu tư của Trung Quốc vào nước này dường như không có dấu hiệu suy giảm. Ngày 9/4, truyền thông địa phương đưa tin một công ty Trung Quốc sẽ xây dựng nhà máy lọc dầu đầu tiên của Campuchia. Cuối tháng đó, nhà sản xuất xe điện Trung Quốc BYD đã tổ chức lễ khởi công một nhà máy lắp ráp xe tại đặc khu Sihanoukville ở Tây Nam Campuchia.
Phát biểu tại sự kiện của Wanli Tire vào tháng Giêng, Phó Thủ tướng Campuchia Sun Chanthol khẳng định: “Tôi tin chắc rằng việc đầu tư của Wanli Tire sẽ thu hút thêm nhiều công ty Trung Quốc đến Campuchia.” Dòng vốn Trung Quốc rõ ràng đang định hình lại bộ mặt kinh tế của Bavet và cả Campuchia, mang đến cơ hội phát triển nhưng cũng kèm theo không ít thách thức cần giải quyết.
