TRẦN HỮU NGƯ
Mỗi khi Xuân về, Tết đến, lo gì thì lo, nghĩ gì thì nghĩ, nhưng nhiều người vẫn cứ phải tìm đến món ăn tinh thần là nghe nhạc Xuân. Nhạc Xuân một thời hân hoan, nô nức đi qua trong chiến tranh, nay hòa bình, nhạc Xuân vẫn là những ca khúc khó quên.
Nhìn chung, ca khúc viết về Xuân đa dạng, đa sắc màu, đa nhịp điệu, đa cung bậc. Những tiết điệu Tango, Rumba, Valse, Slow… đã làm cho những bài hát Xuân được đánh lên từ những ca từ thân yêu mang đến cho mọi người tâm trạng của một không khí Xuân không phân biệt thành phần xã hội. Lẫn trong những nhịp điệu này, Boléro lại là giai điệu làm nên tên tuổi quen thuộc trong những ca khúc viết về ngày Tết.
Nhưng nhạc Tết Boléro – những ca khúc hay – chỉ đếm trên đầu ngón tay? Dẫu là số ít, nhưng ca khúc Xuân Boléro vẫn là những bài hát trải qua biết bao thăng trầm, dâu bể cuộc đời, lịch sử đã sang trang, đi qua hơn nửa thế kỷ Xuân, nhưng mỗi khi Tết đến, vẫn là những bài hát mang những tiếng ca Xuân bay khắp thành thị cho đến thôn làng, vui vầy sum họp bên mâm cơm, chén trà, gặp gỡ bạn bè, người thân chúc tụng. Và Boléro Xuân như một người bạn quý hiếm mà không phải nhạc sĩ nào cũng có được?
Năm cũ đến hẹn rồi cũng đi qua nhường chỗ cho năm mới. Năm mới, nhìn chung cái gì cũng mới, chỉ có nhạc Xuân cũ là… cũ. Tất nhiên, cũ mà hay còn hơn mới mà dở! Nhạc sĩ Việt Nam từ già cho đến trẻ không phải ai cũng sáng tác được một bài hát Xuân, và những nhạc sĩ trẻ sau 1975 có viết nhạc Xuân nhưng cũng không thể sánh vai với lớp nhạc sĩ đi trước. Nói điều này, tất nhiên không vơ đũa cả nắm, vì có một ít ca khúc Xuân viết sau 75 đã làm người nghe xúc động, như “Mùa Xuân đầu tiên” của Văn Cao, ngoài nỗi buồn còn có niềm vui, nhưng có đôi khi “Vui sao nước mắt lại trào!”
Trở lại, nhạc Xuân khó viết. Tại sao?
Vì viết được, nhưng khó hay! Giai điệu thì được, nhưng ca từ hay, mới, lạ, diễn tả đúng tâm tư, tình cảm Xuân đem đến cho chúng ta những lộc non chồi biếc… mới là điều mà không phải nhạc sĩ nào cũng viết được. Như tưởng đơn giản, nhưng trong “Mùa Xuân đầu tiên” chỉ hai câu “Giờ đây người biết thương người, giờ đây người biết quê người” đã làm người nghe rơi nước mắt!
Nếu nói không cường điệu, quá lời thì các nhạc sĩ đàn anh đã dùng “chữ hay” hết rồi, nên những năm mới sau 75 không thấy nhạc Xuân mới, hay, vì lẽ đó chăng? Cho nên, vì không có nhạc mới hay, nên người ta đã đổi một vài từ “không còn thích hợp” trong nhạc cũ, như trường hợp nhạc phẩm “Câu chuyện đầu năm” của nhạc sĩ Hòai An chỉ cần sửa lại ba từ này là thay vì “đón thư nơi trận tiền”, thì sửa lại là “đón thư khắp mọi miền” mà tác phẩm vẫn lành lặn, tác giả của nó thì im lặng, thính giả vẫn thấy nghe… bình lặng!
Những bài nhạc cũ trước 1975 sửa để được phổ biến, ấy chẳng qua là một việc làm “chẳng đặng đừng”. Riêng nhạc Xuân sáng tác trước 75, chỉ nói riêng ba tình khúc Boléro được nhắc đến trong bài viết ngắn này – những bài hát đã thấm vào lòng người từ những năm tháng còn Chiến tranh – và những nhạc phẩm Xuân như trường hợp nhạc phẩm “Ly rượu mừng” (một bài hát không thể thiếu trong những ngày Tết, một món quà gởi tặng cho Sĩ-Nông-Công-Thương-Binh) qua bao năm ẩn mình chờ chết, nay đã được sống lại! (Dẫu vậy, nhưng Ly rượu mừng, thỉnh thoảng mới được hát, hình như, nếu được hát thường xuyên thì… sợ không ai nghe nhạc Xuân của những nhạc sĩ mới? Tôi nói nghiêm túc dành cho những nhạc sĩ nghiêm túc, không biết tự ái).
Nhạc Xuân Boléro ngày ấy là những bài ca đơn giản từ nốt nhạc cho đến ca từ, không màu mè triết lý thời thượng, không tham vọng, không đề cao chủ nghĩa cá nhân…, nhưng đây là những bài hát đong đầy những niềm vui, những mơ ước, những yêu thương, những chan chứa đất nước và con người vào Xuân. Không than van trách móc, giận hờn, chỉ là những gói ghém hạnh phúc, niềm vui nhỏ nhoi trước bề bộn lo toan của cuộc đời. Nghe nhạc Xuân trong ba ngày Tết để rũ bỏ phiền muộn, giận hờn, thua thiệt, được mất, đã đi qua trong một năm.
Ba ca khúc Boléro Xuân từ những ngày còn chiến tranh rất xa của thế kỷ 20 đi qua, nhưng bây giờ nghe lại vẫn thấy đậm đà hương vị trong năm ba ngày Tết. Hình ảnh con người, non sông đất nước… làm nên những đường nét chấm phá của nhạc Xuân. Dù những trào lưu mới xâm thực, thời cuộc có thay đổi, nhưng phong tục Tết cổ truyền, tình người với Tết khó mà đổi thay, cho dù bể dâu, gian khổ đeo bám cuộc đời.
Nhắc lại ba ca khúc Xuân Boléro này như đốt lò hương cũ:
-Đầu năm đi lễ (Ngọc Sơn),
-Câu chuyện đầu năm (Hoài An),
-Cánh thiệp đầu Xuân (Lê Dinh – Minh Kỳ).
Có một điều hình như không hẹn mà gặp, đó là cách dùng tựa cho ba nhạc phẩm này đều có chữ “đầu”. Tất cả những chữ “đầu” ấy như kim chỉ nam dẫn đường, xuất phát của năm mới, một điểm khởi đầu, một hành trình ba trăm sáu mươi lăm ngày bằng những bước chân đi tới bình an, hạnh phúc:
“… Nửa đêm thức giấc phút giây bùi ngùi
Lặng nghe tâm hồn xao xuyến
Chân bước theo hồi chuông
Đêm Xuân em đi lễ
Quyện khói hương trầm lạc lối trong đêm Xuân
Buồn trong kỷ niệm
Ngày xưa hai đứa đêm Xuân đi lễ có nhau
Anh chọn màu áo cho em
Tình yêu chớm nở của chúng mình
Đêm nay Xuân về trên đất mẹ
Anh ơi, nơi chốn biên thùy anh biết Xuân về hay chưa…”
(Nhạc phẩm “Đầu năm đi lễ” của Ngọc Sơn)
Đi lễ ngày Xuân là phong tục, tập quán không chỉ ở người mộ đạo mà là nét văn hóa của tất cả mọi người đi tìm chốn an lành, sự che chở, đùm bọc từ cõi vô minh.
Nhạc sĩ Ngọc Sơn sinh năm 1934, khá nổi tiếng với những ca khúc “Một trăm phần trăm”, “Khúc nhạc Brahms”, “Màu tím Pensée”…, và thật khó quên ca khúc “Đầu năm đi lễ” qua giọng ca Hương Lan không thể thiếu vào ngày đầu Xuân.
Nhạc sĩ Hòai An tên là Nguyễn Đắc Tịnh, sinh 1929 tại Hải Phòng, qua đời năm 2012 tại Saigon. Ca khúc tiêu biểu là “Trăng về thôn dã”, “Tình lúa duyên trăng”, “Dựng một mùa hoa”, “Hương nhạc đồng quê”).
Trong nhạc phẩm “Câu chuyện đầu năm” Hoài An cũng đã dẫn chúng ta đi lễ đầu năm:
“… Trên đường đi lễ Xuân đầu năm
Qua một năm ruột rối tơ tằm
Năm mới nhiều ước vọng chờ mong
May nhiều rủi ít ngóng trông
Vui cùng pháo đỏ rượu hồng…
Xin khấn nguyện kết chặt tình thân
Vin cành lộc những bâng khuâng
Năm này chắc gặp tình quân…
Xuân đi rồi Xuân đến
Bao la nguồn yêu mới
Như hoa mai nở phơi phới…”
Nhưng thời buổi bây giờ, người ta đã vô tình giết chết một nét văn hóa đã được gìn giữ bao đời, nay bị lãng quên trước làn sóng công nghệ thông tin tràn ngập, đó là thói quen gửi thiệp chúc Tết.
Ngày xưa, từ Rằm tháng 12 âm lịch, Thiệp chúc Tết bán đầy các sạp báo, nhà sách. To nhỏ, màu sắc đa dạng, mua bỏ vào phong bì chúc Tết gửi đi khắp mọi miền. Chọn Thiệp chúc Tết, lên danh sách bạn bè, thầy cô, chú bác, anh chị… một sự nô nức vui như… ngày Tết!
Một bài nhạc Xuân Boléro rất chắc tay, một lời chúc chắc nịch trong ca từ chắt chiu là ca khúc “Cánh thiệp đầu Xuân” của Lê Dinh (1934-2020) và Minh Kỳ (1930-1975). Hai nhạc sĩ này đã đóng góp vào gia tài âm nhạc miền Nam nói riêng và Việt Nam nói chung những ca khúc “Nỗi lòng Chiến tranh” đã đi vào lòng người. Ngày ấy, dù là thời chiến, nhưng “Cánh thiệp đầu Xuân” nghe rất thanh bình:
“… Tôi chúc gì đây vào mùa Xuân này
Khi nắng vàng phai nhuộm làn tóc ai
Khi gió nhẹ lay hoa đào nồng thắm
Trong khi Xuân đến mới tô đẹp tháng năm…
Tôi chúc yên lành người người khắp chốn
Mong gió đưa duyên cho cô gái xuân thì
Ước nguyện sao chóng thành
Rượu hồng se duyên…”
Trước 1975, ba nhạc phẩm Xuân Boléro nêu trên là những bài hát “đinh” trong ba ngày Tết. Điều thú vị nữa là trong ba nhạc phẩm này đều tôn vinh người phụ nữ, có lẽ Xuân mà thiếu phụ nữ thì mất Xuân chăng, nên người đời mới gọi là Nàng Xuân?
Năm mới, cùng nhau nghe nhạc Xuân để lòng khuây khỏa đón Tết và rước Nàng Xuân.
THN
(Saigon- Gia Định, Xuân Giáp Thìn 2024)
