VŨ QUỐC NAM
Đại học Harvard đã chính thức thu hồi bằng cấp vĩnh viễn và chấm dứt công việc của Giáo sư Francesca Gino tại Trường Kinh doanh Harvard (HBS) vào ngày 27/5, một người phát ngôn của Harvard đã xác nhận. Quyết định này khép lại gần bốn năm Giáo sư Gino đấu tranh chống lại các cáo buộc về gian lận dữ liệu, đánh dấu một hình phạt nặng nề đối với một giảng viên tại Harvard. Theo các ghi nhận, chưa có giáo sư nào bị thu hồi bằng cấp vĩnh viễn tại Harvard kể từ khi các quy định về bảo vệ học thuật được hợp thức hóa vào những năm 1940.
Giáo sư Gino, một nhà khoa học về hành vi nổi tiếng với các nghiên cứu về tính trung thực và hành vi đạo đức, đã bị cáo buộc thao túng các dữ kiện để củng cố kết luận của mình. Trước khi công việc của cô bị đưa ra điều tra, cô là một nhà nghiên cứu nổi bật trong lĩnh vực của mình và là nhân viên được trả lương cao thứ năm tại Harvard vào năm 2018 và 2019, nhận hơn 1 triệu đô la tiền lương và phụ cấp mỗi năm.
Tập đoàn Harvard đã đưa ra quyết định cuối cùng về việc thu hồi bằng cấp vĩnh viễn của Giáo sư Gino vào đầu tháng này, theo đài phát thanh công cộng GBH, đơn vị đầu tiên đưa tin về động thái này. Người phát ngôn và luật sư của Giáo sư Gino đã không trả lời yêu cầu bình luận.
Công trình của Giáo sư Gino lần đầu tiên bị đưa ra kiểm tra công khai vào tháng 8/2021, khi blog điều tra Data Colada cáo buộc rằng dữ liệu trong một bài báo cô đồng tác giả là gian lận. Bài báo này đã bị rút lại vào tháng 9/2021. Năm 2022, HBS đã có cuộc điều tra kéo dài 18 tháng, và cuối cùng đã xác định rằng Giáo sư Gino đã có hành vi sai trái trong học thuật. Trưởng khoa HBS Srikant M. Datar đã cho Giáo sư Gino nghỉ hành chính không lương, cấm cô không được vào khuôn viên trường và thu hồi chức danh giáo sư được đặt tên của cô vào tháng Sáu năm 2023. Cùng tháng đó, Data Colada đã cáo buộc Giáo sư Gino phạm tội gian lận dữ liệu trong ba bài nghiên cứu bổ sung mà cô đồng tác giả.
Vào tháng Bảy năm 2023, Đại học cũng đã khởi xướng một cuộc lượng định chính thức về bằng cấp vĩnh viễn của Giáo sư Gino theo yêu cầu của Trưởng khoa Datar. Một tháng sau, Giáo sư Gino đã đệ đơn kiện trị giá 25 triệu đô la, cáo buộc rằng Đại học, Trưởng khoa HBS Srikant M. Datar và các blogger của Data Colada — Uri Simonsohn, Leif D. Nelson và Joseph P. Simmons — đã thông đồng để bôi nhọ cô.
Vụ kiện thách thức một chính sách mới do HBS thiết lập vào tháng Tám năm 2021 sau khi các cáo buộc gian lận dữ liệu lần đầu tiên được đưa ra chống lại Giáo sư Gino. Chính sách này — vốn không được xem xét hoặc công bố cho các giảng viên HBS, một sự khác biệt so với thông lệ thông thường của trường — đã mở rộng định nghĩa về hành vi sai trái trong nghiên cứu. Và nó thiết lập rằng những người vi phạm chính sách có thể “bị trừng phạt, bao gồm cả việc chấm dứt hợp đồng lao động.” Trong vụ kiện của mình, Giáo sư Gino cáo buộc rằng các quy tắc mới được tạo ra chỉ dành riêng cho cô.
Những thách thức pháp lý đang diễn ra của Giáo sư Gino đã có những thành công khác nhau tại tòa án. Thẩm phán Tòa án Quận Hoa Kỳ Myong J. Joun đã bác bỏ các yêu cầu bồi thường thiệt hại danh dự của Giáo sư Gino vào tháng 9 năm 2024, nhưng ông đã cho phép một phần quan trọng khác trong vụ kiện của Giáo sư Gino được tiếp tục: cáo buộc rằng Harvard đã vi phạm hợp đồng của Giáo sư Gino bằng cách buộc cô phải chịu các hành động kỷ luật không công bằng vi phạm các chính sách về bằng cấp vĩnh viễn của Đại học. Một tháng sau, vào tháng 10 năm 2024, Giáo sư Gino đã đệ đơn yêu cầu sửa đổi vụ kiện của mình để bao gồm các cáo buộc theo Điều VII và phân biệt đối xử.
Giáo sư Gino cũng đã đưa cuộc chiến của mình ra tòa án dư luận. Vào tháng Chín năm 2023, Giáo sư Gino đã viết một lá thư gửi giảng viên HBS tuyên bố cô vô tội và phải “sửa chữa sai lầm này.” Cô cũng đã xuất bản một trang web cá nhân, nơi cô cáo buộc HBS có hành vi sai trái và thông đồng với Data Colada để làm tổn hại danh tiếng của cô. Giáo sư Gino viết trên trang web của mình vào tháng 10 năm 2023: “Thật tan nát khi chứng kiến sự nghiệp của tôi bị hủy hoại và danh tiếng của tôi bị phá hủy hoàn toàn.”
Liệu Harvard đã phân biệt đối xử khi thu hồi học hàm giáo sư trọn đời của Gino? Có lẽ chúng ta phải chờ kết quả của tòa án.
Tuy nhiên tôi cho rằng quyết định của Harvard, mặc dù diễn ra trong bối cảnh Harvard đang đối mặt với những thách thức khác, thực sự là một tín hiệu tích cực. Gian lận khoa học là một vấn đề nghiêm trọng, và nó xảy ra khá phổ biến trong giới học thuật. Thay vì làm xấu hình ảnh của trường, cách Harvard giải quyết vụ việc của Gino đã thể hiện một cách giải quyết tốt, mặc dù nó cũng nhấn mạnh rằng giới học thuật vẫn còn phải tiến xa hơn nữa để bảo đảm gian lận khoa học trở nên hiếm hoi và được phát hiện cũng như trừng phạt một cách nghiêm chỉnh.
Cũng nhờ vụ kiện của Gino mà người ta mới phát hiện thêm những sự kiện làm giả dữ liệu trong nhiều công trình nghiên cứu khác. Một trong những đồng tác giả của Gino trong một trong những bài viết bị rút lại là Dan Ariely, một giáo sư nổi tiếng về tâm lý học và kinh tế học hành vi tại Đại học Duke. Anh ta cũng đã bị cáo buộc rất đáng tin về việc làm giả dữ liệu. Chẳng hạn, anh ta đã xuất bản một nghiên cứu mà anh ta tuyên bố đã diễn ra tại UCLA với sự giúp đỡ của nhà nghiên cứu Aimee Drolet Rossi. Nhưng UCLA nói rằng nghiên cứu đó không xảy ra ở đó, và Rossi cũng nói rằng cô không hề tham dự chương trình nghiên cứu này. Trong một trường hợp trước đây, anh ta tuyên bố trên một podcast rằng đã nhận được dữ liệu từ công ty bảo hiểm Delta Dental, mà công ty nói rằng họ không thu thập. Trong một trường hợp khác, một cuộc điều tra của Duke được cho là đã phát hiện ra rằng dữ liệu từ một bài viết mà anh ta đồng tác giả với Gino đã bị làm giả, nhưng không có bằng chứng nào cho thấy Ariely đã sử dụng dữ liệu giả mạo một cách cố ý.
Thẳng thắn mà nói, tôi không tin điều này. Có lẽ một giáo sư không may mắn có thể một lần kết thúc việc sử dụng dữ liệu bị làm giả mà không biết. Nhưng nếu điều đó xảy ra lần nữa, tôi không sẵn lòng quy trách nhiệm cho sự không may, và đến một lúc nào đó, một giáo sư liên tục “vô tình” sử dụng dữ liệu giả mạo hoặc không tồn tại nên bị mất việc ngay cả khi chúng ta không thể chứng minh đó không phải là một sự tình cờ. Nhưng Ariely, người đã khẳng định mình vô tội, vẫn còn ở Duke.
Cũng gần thời điểm vụ bê bối Gino bùng nổ, vào năm 2023, hiệu trưởng của Stanford, Marc Tessier-Lavigne, đã từ chức sau khi một cuộc điều tra phát hiện ra rằng năm bài viết mà ông đồng tác giả chứa đựng dữ liệu bị điều chỉnh. Cuộc điều tra cho thấy Tessier-Lavigne không tự mình biết về việc thao túng dữ liệu khi mỗi bài viết được xuất bản, mặc dù cuộc điều tra cũng lưu ý rằng ở nhiều thời điểm trong sự nghiệp của ông, sớm nhất là từ năm 2001, ông đã “không sửa chữa một cách dứt khoát và thẳng thắn những sai lầm trong hồ sơ khoa học” sau khi biết về những lỗi nghiêm trọng và hình ảnh bị thao túng trong các công trình đã xuất bản của mình. Tessier-Lavigne nói vào thời điểm đó rằng cuộc điều tra phần lớn đã minh oan cho ông, nhưng ông từ chức vì lợi ích tốt nhất của Stanford. Vài tuần trước, MIT đã công bố một vụ bê bối làm giả dữ liệu với một thông báo ngắn gọn rằng trường đại học không còn tin tưởng vào một bài viết được phân phối rộng rãi “của một cựu sinh viên tiến sĩ năm thứ hai”. Có lý do để giả định rằng sinh viên đó đã bị đuổi khỏi chương trình.
Tôi hy vọng rằng những trường hợp nổi bật này là một dấu hiệu cho thấy chúng ta đang đi đúng hướng trong việc giải quyết gian lận khoa học, bởi vì sự dai dẳng của nó gây hại vô cùng lớn cho khoa học. Các nhà nghiên cứu khác lãng phí thời gian và năng lượng theo đuổi những hướng nghiên cứu sai lầm được chứng thực bởi dữ liệu giả mạo; trong y học, việc làm giả có thể gây tử vong cho con người. Nhưng hơn thế nữa, gian lận nghiên cứu làm tổn hại đến danh tiếng của khoa học đúng vào thời điểm nó đang bị công kích nhiều nhất. Chúng ta nên thắt chặt các tiêu chuẩn để làm cho gian lận khó xảy ra ngay từ đầu, và khi nó được phát hiện, hậu quả phải là ngay lập tức và nghiêm trọng. Hãy hy vọng Harvard đang tạo ra một xu hướng tốt.
