HÀ GIANG
Tôi bước ra khỏi ga BART tại đường Powell vào một chiều Chủ nhật giữa tháng Mười Một, kết thúc chuyến đi dài từ Los Angeles đến trạm Dublin. Cùng với người bạn, tôi hòa vào dòng người quen thuộc đổ về Union Square, khu vực được xem là trái tim không chính thức của San Francisco.
Đã bốn mươi năm kể từ lần cuối tôi sải bước trên những con phố, chạm trán với những cơn gió sắc lạnh, những con đường dốc gần như thẳng đứng và nguồn năng lượng không ngừng nghỉ của San Francisco.
Nhưng thành phố đón chào tôi lần này lại mang một cảm giác… khác lạ.
Union Square lưa thưa người, mật độ du khách giảm đi rõ rệt. Nhiều mặt tiền im lìm sau tấm gỗ chắn, không rõ là đang sửa chữa, hay đã bỏ cuộc. Những con phố từng tấp nập người qua lại giờ đây thoáng đãng, như ai đó đã tẩy đi không chỉ bụi bặm mà còn cả một nếp sinh hoạt cũ của thành phố nổi tiếng với chiếc cầu Golden Gate.
Nhưng trước khi kịp cảm nhận hết trọn vẹn sự thay đổi đó, tôi đã bị một điều khác thu hút ánh nhìn. Một thứ mà San Francisco của bốn mươi năm trước chưa từng biết đến:
Những chiếc xe Jaguar I-PACE màu trắng lướt đi im lìm qua các giao lộ.
Robotaxi Waymo. Ở khắp mọi nơi.
Chiếc đầu tiên khiến tôi dừng lại. Chiếc thứ hai khiến tôi nhìn kỹ. Đến chiếc thứ ba, tay tôi vô thức nhấc chiếc điện thoại. Những chuyển động mượt mà, thận trọng của chúng khiến tôi phải chăm chú theo dõi, hệt như đang cố gắng tìm hiểu mánh khóe của màn ảo thuật đang được biểu diễn trước mặt.
Thoạt nhìn, Waymo giống như những chiếc xe điện bình thường. Nhưng rồi mái vòm trên nóc xe dần rõ nét, vòng cảm biến, đặc biệt là những “chiếc mắt” lidar quay đều như đang đọc thành phố ở 360 độ; và trên hết là chiếc ghế tài xế trống không. Trên dòng xe cộ đông đúc của San Francisco, trong chúng giống những cỗ máy điều hướng sự hỗn loạn với vẻ điềm tĩnh đáng kinh ngạc.
Tại những ngã tư, robotaxi Waymo nhường người đi bộ sớm đến mức ta có cảm giác như chúng đọc được từng bước chân của khách bộ hành, kiên nhẫn chờ đợi, rồi chậm rãi rẽ tiếp tục lăn bánh với độ chính xác tuyệt đối, như đang bước vào tương lai mà nhiều người chưa kịp chuẩn bị tâm lý để đón nhận.
Và đâu đó giữa đường Powell và đường Bush, giữa những ngọn đồi cao vút như những ngọn núi nhỏ, một câu hỏi trong tôi bắt đầu hình thành:
Không biết cảm giác ngồi trong một chiếc xe như vậy sẽ thế nào?
Đường lên Bush Street
Cuộc chạm trán đầu tiên với Waymo đến trước khi tôi kịp nhớ lại địa hình khét tiếng của thành phố mình rất yêu thích.
Trên bản đồ, khách sạn của chúng tôi ở đường Bush trông có vẻ gần. Nhưng trên thực tế, San Francisco dựng đứng trước mắt như một thế giới nghiêng, với vỉa hè hẹp lại và độ dốc gần như thẳng đứng về phía trước.
Chỉ sau một đoạn lên dốc, bánh xe vali của tôi đã kêu két két tiếng phản đối. Sau đoạn thứ hai, vai tôi mỏi rã rời. Đến đoạn thứ ba, tôi phải dừng lại thở dốc, không khí lạnh buốt giá mặt trong khi chiếc vali kéo tôi tụt lùi như một chiếc neo.
Đường lên Bush Street gian nan như một bài kiểm tra sức khỏe bất ngờ, một cuộc giằng co giữa đôi chân và trọng lực, không màng tuổi tác, không vì thương khách du lịch lớn tuổi mà nương tay.
Trong lúc tôi khom lưng vật lộn, những chiếc Waymo màu trắng vẫn cứ xuất hiện, lướt đi dễ dàng ngay trên những con dốc đang đánh gục chiếc vali.
Nhìn chúng leo dốc không chút mệt mỏi tôi có cảm giác được mời gọi, như San Francisco thầm bảo là thành phố có thể cho khách bộ hành một lối tắt vượt qua địa hình trắc trở đang làm tôi phải khom vai chịu trận.
Khi mồ hôi túa ra dưới lớp áo khoác và chiếc vali chao đảo phía sau, câu hỏi ban đầu trở nên sắc nét hơn:
Không biết cảm giác ngồi trong một chiếc xe đó sẽ như thế nào, nhất là không phải kéo đám hành lý nặng nề này?
Câu hỏi đó đeo bám tôi suốt cả tuần. Tôi chụp ảnh. Quay video. Phóng to các cảm biến và đêm khuya tại khách sạn dúi đầu vào Google tìm xem “Waymo hoạt động thế nào?” thậm chí còn tải ứng dụng Waymo, chỉ để xem giao diện của nó.
Tò mò, một tố chất cố hữu trong mỗi nhà báo, như một cơn ngứa của trí não, càng gãi lại càng muốn gãi thêm.
Nỗi băn khoăn về AI của người tài xế
Một buổi chiều, sự tò mò đó đã theo tôi vào thẳng một chiếc Uber.
Tài xế là một người thân thiện và nhỏ nhẹ, dù những cú rẽ nhanh, thắng gấp của anh ta thỉnh thoảng khiến tim tôi cứ thót lên. Khi một chiếc Waymo khác lướt qua, rồi một chiếc nữa, và một chiếc nữa, tôi cất tiếng đếm.
“Một, hai, ba, bốn, năm… Wow!”
“Ồ, đám Waymo,” anh nói. “Chúng ở khắp mọi nơi.”
“AI thực sự đã đến quanh chúng ta rồi!” Tôi đáp
“Đúng như vậy.” Anh công nhận.
“Thật lạ khi thấy những chiếc xe chạy mà không có ngồi ở ghế tài xế.” Tôi buột miệng.
Anh gật đầu, mắt vẫn nhìn thẳng phía trước.
Rồi câu hỏi bật ra khỏi miệng tôi gần như không cần suy nghĩ: “Anh có sợ rằng một ngày nào đó Waymo sẽ cướp mất công việc của anh không?”
Người tài xế trầm ngâm, một cách chân thành, như đang sắp xếp cho câu trả lời sao cho trung thực.
“Lái Uber thật ra chỉ là việc làm thêm của tôi thôi. Tôi làm nghề xây dựng là chính. Nên không, Waymo sẽ không lấy mất việc của tôi.” anh nói.
“Nhưng AI… thì tôi không rõ. AI có thể giúp ích cho một số việc, nhưng… tôi chưa biết sẽ trộn AI vào đời mình như thế nào.”
Không cay đắng. Không bực bội. Chỉ là một sự bất an thầm lặng, rất thực tế, một phản ứng được định hình bởi một thế giới đang dịch chuyển nhanh hơn tốc độ bạn tìm được chỗ đứng thăng bằng.
Nhìn một chiếc Waymo đi sát xe mình, tôi bất chợt hỏi:
“Anh có thể bóp còi chiếc Waymo bên cạnh mình được không? Tôi muốn xem nó phản ứng thế nào.”
Anh tài xế bật cười, thú vị với yêu cầu của khách, và bóp còi inh ỏi ngay khi có cơ hội.
Chiếc Waymo bên cạnh không hề đáp trả. Không tiếng còi, không chớp đèn, mà là một điềm tĩnh không lay chuyển. Đúng rồi! Robotaxi không có tự ái để phải phản ứng, không có tính khí để nổi giận bất ngờ, chỉ nhịp nhàng chuyển động.
“Tôi nhất định sẽ đi thử một chuyến Waymo,” cuối cùng tôi cũng thốt lên ý nghĩ đã theo mình từ ngày đầu tiên đến đây.
Cả người tài xế và người bạn đồng hành đều ngạc nhiên.
“Quá rủi ro”
Nhưng gọi đích danh một mong muốn không có nghĩa là bạn sẽ tìm được sự ủng hộ.
“Oh no. Không thể tin vào robot được. Lỡ bị trục trặc kỹ thuật thì sao? Quá rủi ro!” bạn tôi lập tức phản đối.
Vốn không phải là người thích mạo hiểm, và đặc biệt là thận trọng với mọi thứ liên quan công nghệ, sự hoài nghi của bạn tôi với AI dường như đã hình thành trọn vẹn: kết luận trước, bằng chứng sau.
Sự tò mò của con người có thể cần thời gian, nhưng nỗi nghi ngờ thì nhiều khi di chuyển rất nhanh.
Tôi nói với bạn về thống kê an toàn của Waymo mà mình đã tìm hiểu. Không phản ứng. Tôi chỉ ra cách Waymo tăng tốc và phanh thắng nhẹ nhàng thế nào. Vô ích. Tôi lập luận là lái xe tự động loại được tai nạn từ sự phân tâm, thiếu kiên nhẫn, mệt mỏi và sai lầm trong phán đoán của con người. Lông mày bạn nhướng lên như muốn nói “Nice try!”
Im lặng, nhưng mỗi tối, khi đi bộ qua những con đường của San Francisco đã yên ắng hơn xưa, nhìn đám Waymo lướt qua như bóng ma im lặng của tương lai đang rất gần, sự tò mò của tôi lại lớn lên.
Cuộc tranh luận trên xe buýt
Tôi cố không nghĩ nhiều đến Waymo trong những ngày kế tiếp, nhưng San Francisco không cho phép tôi làm như vậy.
Cuối tuần đó, trên tầng trên của một chiếc xe buýt hop-on hop-off, hai người phụ nữ ngồi phía trước quay lại chăm chú nhìn một chiếc Waymo đang nhập vào dòng xe cộ phía dưới.
Một người thì thầm: “Ồ, trông hay quá. Bạn có muốn thử nó không?”
“Có,” tôi thình lình nhảy vào cuộc trò chuyện của họ không chút do dự.
Người kia xua tay. “Không đời nào đi xe robot lái. Đáng sợ quá!”
Người phụ nữ thứ nhất mỉm cười. “Chúng ta sống chỉ một lần thôi mà, đúng không?”
Hừm. Hình như tôi muốn quên Waymo cũng không được. Đi đâu cũng thấy chúng, lại vừa nghe thêm cuộc đối thoại về cùng một đề tài với những giọng nói khác nhau: tò mò đối chọi với sợ hãi, kinh ngạc đối chọi với bản năng, tiến triển đối chọi với do dự.
Waymo lúc ấy không chỉ là một chiếc xe. Nó đã trở thành một tấm gương văn hóa, cho thấy cách con người phản ứng với sự bất định, trên Uber, trên xe buýt du lịch, ở các góc phố, giữa những người xa lạ có thể sẽ không bao giờ gặp lại nhau.
Và càng nghe những cuộc trò chuyện đó, mong muốn của tôi càng rõ nét hơn.
Quyết định
Ngày phải rời San Francisco, nghĩ đến con dốc đứng từ khách sạn đến ga BART, tôi nhớ lại cơn đau ở cánh tay từ lần vật lộn với cái dốc đầu tiên đó. Quyết định sẽ đi một chuyến Waymo đến với tôi từ một điểm giao giữa tính thực tế và sự tò mò.
“Chúng ta sẽ đi Waymo đến ga BART,” tôi nói với người bạn. “Tôi không muốn kéo lê đám hành lý này nữa. Vả lại, sớm hay muộn gì tôi cũng thử Waymo; nếu đợi đến khi về nhà, thì sẽ phải lái xe đến khu trung tâm Los Angeles mới đón được xe. Đi luôn ở đây tiện hơn.”
Bạn nhìn tôi chằm chằm và nhận ra cái giọng cho thấy quyết định đã được đưa ra.
“Ừ… cũng có lý,” bạn khẽ trả lời, một vết nứt nhỏ nhưng không thể nhầm được trong bức tường kháng cự đã đứng vững suốt cả tuần lễ.
Chuyến đi
Sáng hôm đó, đường Bush lấp lánh dưới ánh sáng mùa Đông California dịu nhẹ, tươi sáng nhưng trầm lắng, như mặt trời hôm ấy được bọc trong lụa.
Tôi đứng trước số 890 Bush Street, mở ứng dụng Waymo và đặt xe.
Ứng dụng cho biết xe sẽ đến trong vòng ba phút và sẽ chờ tôi năm phút.
Chẳng bao lâu một chiếc Jaguar I-PACE trắng sáng từ từ tiến đến lề đường, di chuyển một cách mượt mà và thận trọng, như hiểu rằng mọi chuyển động của nó đang bị theo dõi sát sao.
Đèn pha nháy một lần, nhẹ nhàng xác nhận sự có mặt. Tôi bấm app để mở cửa xe. Bạn tôi bước tới, rồi dừng lại, nhìn vào ghế lái trống không như đang cân nhắc một câu hỏi vô hình.
Thấy Waymo phom phom chạy trên đường phố là một chuyện; bước hẳn vào bên trong xe lại là một chuyện hoàn toàn khác.
Ngồi cứng người, tay siết chặt đặt trên đùi, bạn tôi nín thở khi tôi ngồi vào ghế bên cạnh, thắt dây an toàn và nhìn màn hình cảm ứng trung tâm sáng lên dòng chữ “Bắt đầu đi.”
Tôi chạm vào màn hình.
Chiếc xe nhẹ nhàng hòa vào dòng xe cộ, và trong một lúc lâu, dán mắt nhìn chiếc vô lăng tự quay sang trái, rồi sang phải, như được hướng dẫn bởi một bàn tay vô hình, tôi có cảm giác vừa lạ vừa quen. Dường như một phần nào đó trong tôi nín thở, chờ đợi một điều gì đó sai sót xảy ra.
Nhưng không có gì trục trặc.
Tại một ngã tư, Waymo giảm tốc độ sớm nhường đường cho người đi bộ, dừng lâu hơn bất kỳ tài xế nào, và nhập dòng xe cộ với sự kiên nhẫn gần như chu đáo. Khi xe lăn bánh, một cảm giác thoải mái bất ngờ lắng xuống cơ thể tôi; sự căng thẳng mà tôi không nhận ra mình đang mang đã tan biến.
Từ bên trong xe, San Francisco trong khác biệt, bớt hỗn loạn, trầm tĩnh hơn. Nét mâu thuẫn của thành phố hiện ra rõ hơn: những ngọn đồi dốc đứng lên như những bức tường cổ, người đi xe đạp luồn lách qua những con đường hẹp, người đi bộ di chuyển với sự tự tin dễ dàng.
Tôi liếc nhìn bạn đồng hành. Sự căng thẳng đã dịu đi; bàn tay siết chặt trên ba lô nới lỏng; đường nét cứng rắn quanh mắt đã chuyển thành một cái gì đó gần với sự thoải mái. Bạn tôi quay về phía cửa sổ, không phải để tránh nỗi sợ hãi, mà là hướng về sự tò mò.
Tới đường Market, ánh sáng buổi sáng tràn qua những tòa nhà cao tầng, tôi thì thầm:
“Tương lai đã đến.”
Bạn tôi không phản đối, chỉ nhẹ nhàng gật đầu, một cử chỉ nhỏ cho phép sự kháng cự mềm đi theo thời gian.
Đến từ một người đã cảnh báo tôi vô số lần về rủi ro và trục trặc của robotaxi, cái gật đầu đó gần như là một thừa nhận nhỏ, dù còn rất do dự, rằng thế giới quanh chúng ta đang thay đổi dù bạn có muốn hay không.
Chuyến đi thật ngắn ngủi. Nhưng trong vài phút đó, một cánh cửa đã mở ra trong cả hai chúng tôi, đưa chúng tôi một lối vào thế giới mới mà không ai ngờ sẽ bước vào khi tuần lễ bắt đầu.
San Francisco: Nơi Waymo được ‘huấn nhục’
Chuyến đi của chúng tôi kết thúc ở đó, nhưng câu chuyện của Waymo tại San Francisco vươn xa hơn khoảnh khắc ấy rất nhiều.
Mối quan hệ giữa thành phố này và đoàn robotaxi không chỉ bắt đầu khi những chiếc Jaguar trắng bắt đầu lướt xuống đường Market. Nó đã âm thầm khởi sự từ nhiều năm trước, khi khái niệm xe không người lái còn là một thử nghiệm cần được chứng minh.
Waymo ra đời tại Mountain View, là Dự án Xe Tự lái của Google, và rất lâu trước khi chúng ta nhìn thấy các cảm biến lidar quay tròn, những chiếc xe thử nghiệm đầu tiên đã được điều hướng trên địa hình khắc nghiệt nhất của San Francisco.
Ngay từ năm 2009, Waymo đã leo những con đường dốc gần như thẳng đứng, vượt qua các giao lộ khó lường, và làm những cú rẽ trái nổi tiếng khó khăn của thành phố. Với Waymo, San Francisco là một lớp học sống động, không phải qua nghi thức, mà qua hàng ngàn vòng kiểm tra thầm lặng ở hiện trường.
Có thể nói San Francisco là “quân trường” lý tưởng cho Waymo trước khi ra chiến địa. Địa lý của thành phố này khắt khe, các giao lộ có góc cạnh kỳ lạ, thời tiết thất thường, và người đi bộ thì tự tin đến mức liều lĩnh. Nếu một robotaxi thử nghiệm thành công được ở đây, nó có thể thành công ở hầu hết mọi nơi.
Nhưng quan trọng không kém địa hình, chính là tính cách của thành phố. San Francisco từ lâu đã là quê hương của những người đi tiên phong trong nhiều thử nghiệm: những ứng dụng vẫn còn trong giai đoạn beta, những ý tưởng chưa được trau chuốt hoàn toàn, những công nghệ mới thành hình nhưng đầy hứa hẹn. Đây là thành phố mà sự tò mò thường vượt lên trên sự do dự.
Các cơ quan quản lý của San Francisco cũng được vận hành với một tiến trình cởi mở thận trọng: các giai đoạn lập bản đồ, lái xe có giám sát, thử nghiệm ban đêm, và cuối cùng là hoàn toàn tự lái, không phải tự nhiên được bật đèn xanh, mà phải trải qua một loạt các phê duyệt cẩn trọng cho phép công nghệ trưởng thành theo thời gian.
Ngay cả đại dịch Covid hình như cũng ngầm giúp Waymo một tay. Khi các tài xế Uber truyền thống trở nên khan hiếm, mọi người tìm đến Waymo không phải vì sự mới lạ mà đơn giản vì nó có sẵn và đã đáng tin cậy.
Vào thời điểm tôi thử ngồi vào chiếc taxi không người lái, San Francisco đã dành nhiều năm để ‘huấn nhục’ đám Waymo, rèn luyện bản năng cho chúng, tinh chỉnh quá trình bẻ lái, tốc độ đi, và cho phép chúng chiếm được vị trí ngày nay của mình trên đường phố.
Hai tương lai, một con đường
Khi Waymo thả chúng tôi xuống đường Powell và trở lại dòng xe cộ, tôi có cảm tưởng mình vừa bước chân qua một ngưỡng cửa vô hình, một khoảnh khắc nơi hai tương lai giao nhau: một tương lai quen thuộc, và một tương lai mới đang lặng lẽ mở ra.
Người bạn đứng bên tôi không còn băn khoăn lo ngại, cũng không có tuyên bố lớn lao nào, chỉ nói: “Cũng không đến nỗi tệ.”
Những lời này mang âm vang trước đó của người tài xế Uber chưa biết “sẽ trộn AI vào cuộc đời như thế nào,” ngay cả khi công nghệ đang rầm rì xung quanh anh ta suốt cả ngày.
Giữa ba chúng tôi, một nhà báo tò mò, một người bạn đồng hành thận trọng, và một người lao động lặng lẽ bị cuốn vào sự thay đổi, tôi hiểu ra một điều quan trọng:
Không phải ai cũng bước vào tương lai với cùng một tốc độ. Một số tiến về phía nó với sự kinh ngạc. Một số với miễn cưỡng. Một số với nỗi bất an thầm lặng.
Tôi thấy chút bâng khuâng khi nhìn những chiếc xe không người lái lướt qua một cách yên tĩnh, phác lên hình ảnh một thành phố đang thay đổi.
San Francisco luôn có những bước đi nhanh hơn nhiều nơi khác trên thế giới, nhưng lần này tôi cảm nhận được sự thân mật của thay đổi mà những chiếc Waymo mang đến.
Cảnh đám Waymo chen vai thích cánh trong thành phố đang thay đổi cuộc trò chuyện giữa những người xa lạ, những lo lắng riêng tư của người lao động, và những quyết định nhỏ chúng ta đưa ra với người đồng hành.
Có lẽ câu chuyện thực sự, không phải là về mức tiến nhanh đáng kinh ngạc của công nghệ, mà là những gì tiến triển đó cho thấy về con người: cách chúng ta tin tưởng, cách chúng ta sợ hãi, cách chúng ta thích nghi với những thay đổi mình không mong cầu nhưng vẫn phải học cách sống chung.
Tương lai không đến bằng những tiếng còi báo động. Nó đến một cách nhẹ nhàng thầm lặng trong sự do dự của người tài xế Uber, trong chấp nhận miễn cưỡng của người bạn đồng hành, trong cái giật mình của tôi khi bỗng nhiên thấy hiển hiện trước mắt những chiếc vô lăng tự chuyển động mà không có bàn tay con người.
Khi bước trở lại vào ga BART tôi hiểu được bài học thực sự của tuần lễ này:
AI không chỉ đang biến đổi các thành phố. Nó đang biến đổi chúng ta, từng khoảnh khắc nhỏ bé của đời người.
