Từ bao thế kỷ nay, người ta vẫn tìm cách vạch ra một ranh giới rõ rệt giữa bộ não của nam và nữ. Thường thì những nỗ lực này chỉ để biện minh cho các định kiến cũ kỹ về việc ai có óc lý luận hơn, ai đặt nặng tình cảm hơn, hay ai đọc bản đồ giỏi hơn.
Thế nhưng, khoa học tối tân lại không ủng hộ những khuôn mẫu đó. Thực tế, các nhà nghiên cứu cho rằng bộ não phức tạp và thú vị hơn nhiều so với việc chỉ đơn giản phân chia giới tính thành hai loại.
Bác sĩ Armin Raznahan, trưởng Phân ban Thần kinh Di truyền Phát triển tại Viện Sức khỏe Tâm thần Quốc gia Hoa Kỳ, nói với Live Science: “Tôi không biết bất kỳ phép đo nào về não người mà sự phân bố giữa nam và nữ lại không chồng chéo lên nhau.” Nói cách khác, nếu bạn cầm trên tay hai bộ não, một của nam và một của nữ, có lẽ bạn sẽ chẳng thể phân biệt được cái nào là của ai.
Những khác biệt tinh vi
Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa là không có sự khác biệt nào. Các nghiên cứu sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) và hình ảnh có độ phân giải cao ngày nay đang phát hiện ra những biến thể tinh tế trong cấu trúc và chức năng não. Ví dụ như cách chất trắng được bó lại, hoặc cách các vùng não cụ thể sáng lên trong khi thực hiện các nhiệm vụ.
Trong một nghiên cứu gần đây do Bác sĩ Yvonne Lui tại NYU Langone dẫn đầu, các mô hình AI có thể dự đoán giới tính sinh học của những người tham gia trẻ tuổi dựa trên hình ảnh quét não với độ chính xác lên đến 98%. Bác sĩ Lui cho biết: “Tôi tin rằng nghiên cứu của chúng tôi là nghiên cứu đầu tiên phát hiện ra sự khác biệt về vi cấu trúc não giữa hai giới.”
Ý nghĩa chưa rõ ràng
Nhưng những khác biệt này có ý nghĩa gì lại là một câu chuyện khác. Đây là lúc mọi thứ trở nên mơ hồ. Một số nhà nghiên cứu cho rằng những điểm khác biệt về cấu trúc – chẳng hạn như phụ nữ có nhiều chất xám hơn một chút quanh vùng hải mã (hippocampus) hoặc nam giới có thể vân lớn hơn (putamen) – có thể hoàn toàn không ảnh hưởng đến nhận thức. Chúng đơn giản chỉ có thể là cách bộ não đạt được cùng một kết quả thông qua những con đường khác nhau.
Những người khác lại cho rằng những hiểu biết này một ngày nào đó có thể giúp giải thích tại sao một số tình trạng tâm thần và thần kinh lại biểu hiện khác nhau ở nam và nữ. Ví dụ, trầm cảm và chứng đau nửa đầu phổ biến hơn ở phụ nữ. Tự kỷ và tâm thần phân liệt lại phổ biến hơn ở nam giới. Nhưng việc tách bạch giữa yếu tố sinh học và điều kiện xã hội không phải là một việc đơn giản. Bác sĩ Raznahan giải thích: “Thực sự vô cùng khó khăn ở con người để phân biệt một cách rõ rệt xem mức độ khác biệt giới tính nào là do xã hội hay môi trường thúc đẩy.”
Vai trò xã hội của giới tính
Nhân dạng giới tính (gender identity) và vai trò xã hội lại thêm một lớp phức tạp khác. Các nghiên cứu gần đây như dự án ABCD đang cố gắng theo dõi xem nhân dạng giới tính và vai trò xã hội có thể định hình sự phát triển của não bộ như thế nào. Bác sĩ Elvisha Dhamala, một nhà thần kinh học tham gia nghiên cứu, cho biết: “Những khác biệt não bộ liên quan mạnh mẽ nhất đến giới tính sinh học được tìm thấy trong các mạng lưới chịu trách nhiệm giải quyết các kích thích thị giác, chuyển động, ra quyết định và cảm xúc.”
Nhà tâm lý học Tiến sĩ Cordelia Fine, trong “Delusions of Gender” (Ảo tưởng về giới tính), gọi việc dựa vào những khác biệt sinh học nhỏ để giải thích các hành vi và năng lực khác nhau là “chủ nghĩa phân biệt giới tính được ngụy trang bằng những mỹ từ khoa học thần kinh” hay “neurosexism”. Bà chỉ ra rằng các kết quả kiểm tra có thể bị ảnh hưởng mạnh mẽ bởi các yếu tố xã hội, bao gồm cả định kiến. Ví dụ, phụ nữ thực hiện tốt hơn các bài kiểm tra xoay hình trong không gian khi họ được nói (giối) trước rằng giới tính của họ thường vượt trội trong nhiệm vụ này.
Giáo sư Raewyn Connell, một nhà xã hội học nổi tiếng, cho rằng việc khẳng định những khác biệt xã hội cố định là kết quả của sự khác biệt sinh học giữa hai giới là điển hình của việc lạm dụng “uy tín” khoa học trong cuộc tranh luận về giới. Bà lưu ý rằng các cơ chế sinh học được cho là chịu trách nhiệm cho sự khác biệt nhận thức dựa trên giới tính liên tục thay đổi “theo những gì là thời thượng khoa học”. Điều quan trọng hơn, các phân tích tổng hợp lớn (như của Janet Hyde năm 2005, bao gồm hơn 5000 nghiên cứu trên 7 triệu người) kết luận rằng phần lớn (78%) “sự khác biệt giới tính là nhỏ hoặc gần bằng không”.
Kết luận
Điểm mấu chốt là gì? Không có một bộ não nào hoàn toàn là “nam” hay “nữ” – chỉ có một mạng lưới đa dạng về cấu trúc thần kinh được định hình bởi gen, hormone, kinh nghiệm và văn hóa. Hiện tại, khoa học ít chú ý hơn đến việc đóng khung bộ não theo giới tính mà tập trung nhiều hơn vào việc tìm hiểu cách mỗi bộ não hoạt động riêng lẻ.
Theo: Live Science
