Vương triều nào chấm dứt 1000 năm Bắc thuộc? -

ĐINH VĂN TUẤN

Cho đến nay, các sử gia có hai kết luận về thời điểm kết thúc 1000 năm Bắc thuộc: 1/ Ngô Quyền thắng quân Nam Hán năm 938 và xưng vương; 2/ Đinh Tiên Hoàng sau khi dẹp nội loạn 12 sứ quân đã thống nhất đất nước, dựng nên nhà Đinh năm 968, thiết lập bang giao với Trung Quốc.

Vậy thật ra vương triều nào thực sự chấm dứt 1000 năm Bắc thuộc? Bài viết này sẽ thử tìm hiểu và nhận định lại vấn đề một cách khách quan, khoa học.

Soạn giả khuyết danh đời Trần trong Đại Việt sử lược đã đặt kỷ nhà Ngô (Ngô kỷ), xác nhận Ngô Quyền sau khi chiến thắng quân Nam Hán ở sông Bạch Đằng năm 938 và xưng vương năm 939 chính là đặt dấu chấm hết 1048 năm Bắc thuộc, mở đầu quốc thống. Quan điểm này sau đó được Ngô Sĩ Liên thừa hưởng qua bài tựa năm 1479 trong Đại Việt sử ký toàn thư rồi ảnh hưởng đến Ngô Thì Sĩ với Việt sử tiêu án, Phan Bội Châu với Việt Nam quốc sử khảo, Trần Trọng Kim với Việt Nam sử lược và Lê Thành Khôi cùng các sử gia Việt Nam trong nước từ đó đến nay.

Trong khi đó, Lê Tắc đời Trần trong An Nam chí lược, đã đặt gia thế họ Đinh (Đinh thị thế gia) mở đầu quốc thống, xác nhận Đinh Bộ Lĩnh sau khi dẹp nội loạn năm 968, lĩnh việc cai trị Giao Chỉ, xưng hiệu là Vạn Thắng vương, nhà Tống phong Đinh Tiên Hoàng làm Giao Chỉ quận vương. Nhà Đinh mở đầu lịch sử Việt Nam và mặc nhiên coi nhà Đinh chấm dứt 1000 năm Bắc thuộc. Quan điểm này sau được sử gia Vũ Quỳnh thiết lập trong Đại Việt thông giám năm 1511 và Đại Việt sử ký toàn thư (Phạm Công Trứ – Lê Hy năm 1697) lấy nhà Đinh mở đầu Bản kỷ và Quốc sử quán triều Nguyễn với Khâm định Việt sử thông giám cương mục khi đặt nhà Đinh mở đầu Chính biên. Sử gia Nguyễn Phương năm 1965 trong Việt Nam thời khai sinh cũng xác nhận nhà Đinh thống nhất Cổ Việt, được nhà Tống phong vương mới có nền độc lập vững chắc, hòa bình giữa Tống – Việt, nói cách khác nhà Đinh đã chấm dứt nội thuộc Trung Quốc.

Hiện nay dường như thời điểm chiến thắng Bạch Đằng năm 938 của Ngô Quyền đã chấm dứt 1000 năm Bắc thuộc đã được đa số sử gia, học giả tán thành. Nguyên do chắc là vì dựa vào tiêu chuẩn chiến thắng ngoại xâm và xưng vương, tự chủ đất nước.

Nhưng theo chúng tôi, tiêu chuẩn này không vững chắc vì: Trong thời kỳ nhà Hán cai trị Việt cổ, lần đầu tiên có cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng năm (năm 40 trước Tây lịch) chống lại Thái thú Tô Định, chiếm được 65 thành và xưng vương. Chiến thắng oanh liệt, giải phóng Giao Chỉ đầu tiên sau Bắc thuộc của Hai Bà Trưng và nền độc lập tự do ngắn ngủi gần ba năm đã bị tướng Mã Viện nhà Hán dập tắt. Đất nước lại lệ thuộc nhà Hán, nên mới gọi là “Bắc thuộc lần thứ hai.” Sau đó hơn 500 năm mới có Lý Bí khởi nghĩa chống nhà Lương (Nam – Bắc triều ở Trung quốc) giành lại độc lập cho đất nước, xưng là Lý Nam đế và dựng nước Vạn Xuân năm 544. Năm 571 Triệu Việt vương (Triệu Quang Phục kế nghiệp Lý Nam đế) bị Lý Phật Tử (dòng dõi Lý Nam đế) tiêu diệt trong cuộc tranh đoạt vương quyền. Lý Phật Tử tự xưng là Lý Nam đế còn gọi là Hậu Lý Nam đế.

Cuối cùng năm 602, nhà Tùy (kế thừa Nam – Bắc triều) đem quân sang đánh, Hậu Lý Nam đế thua trận phải đầu hàng. Nước Vạn Xuân độc lập chỉ hơn nửa thế kỷ (544 – 602) sau lại bị nội thuộc Trung quốc, nên mới gọi là “Bắc thuộc lần thứ ba.” Lịch sử cho thấy, Việt cổ dù đã từng chiến thắng, giành lại độc lập tự chủ, xưng vương, dựng nước nhưng không thể thoát khỏi sự xâm lược trở lại từ các vương triều Trung Quốc. Trung Quốc từ khi tiêu diệt nước Nam Việt (trong đó có Việt cổ) của Triệu Đà luôn luôn xem Giao Chỉ, An Nam là quận huyện và coi các cuộc nổi loạn, binh biến ở đó chỉ là chuyện nội bộ phản loạn hoặc cát cứ, tiếm xưng và sau sẽ bị trừng trị, thu phục.

Do vậy, các cuộc khởi nghĩa sau này ở Việt cổ như Khúc Thừa Dụ nổi dậy giành quyền tự chủ năm 905 đời vua Đường Ai đế, cuối cùng cũng bị nhà Nam Hán (đối địch với nhà Lương) đánh chiếm lại năm 930 và ngay cả Ngô Quyền quật khởi chiến thắng Nam Hán năm 938, xưng vương năm 939 nhưng thật ra chỉ là độc lập với Nam Hán của thời Ngũ đại Thập quốc (907-979) ở Trung Quốc bấy giờ chứ không phải là một vương triều thống nhất đại diện Trung Quốc. Nền độc lập của Việt cổ sau khi giành lại từ các vương triều Trung Quốc luôn mong manh và có thể bị tiêu tan bất cứ lúc nào.

Chỉ đến khi Đinh Tiên Hoàng thống nhất đất nước, sáng lập nhà nước Đại Việt (Đại (Cồ) Việt), thiết lập triều chính và ngoại giao với Nhà Tống mới có thể có một nền độc lập, tự do vững chắc, thật sự xóa bỏ chế độ quận huyện, nội thuộc Trung Quốc. Nước Việt cổ mới chính thức là một bang, một nước dù với tư cách chư hầu của Thiên triều.

Sau hơn 50 năm phân tranh, nhà Tống đang hướng đến thống nhất Trung Quốc. Nhà Tống diệt nước Nam Hán và áp sát, có khả năng xâm lăng nước ta nhưng từ năm 970 Đinh Tiên Hoàng đã khôn khéo sai sứ sang giao hảo với Tống Thái Tổ. Theo Đại Việt sử ký toàn thư, năm 973 nhà Tống sai sứ sang phong cho Đinh Tiên Hoàng làm Giao Chỉ quận vương. Lần đầu tiên kể từ khi đất nước ta bị Bắc thuộc, nhà Tống đã chấp thuận bang giao hòa bình giữa hai nước Tống – Đại Việt và phong vương, chính thức xóa bỏ chế độ quận huyện, không còn địa danh An Nam đô hộ phủ, Tĩnh Hải quân, không còn chức Thứ sử, Tiết độ sứ nữa. Trung Quốc chỉ phong vương bắt đầu từ nhà Đinh và các triều đại sau đó. Như vậy, vương triều nhà Ngô dù có công chiến thắng ngoại xâm và bước đầu giành lại độc lập cho đất nước (từ nước Nam Hán) trong thời đại Trung Quốc phân tranh, tuy nhiên nền độc lập này rất mong manh, không vững chắc như lịch sử đã chứng minh: nền độc lập của Hai Bà Trưng, Lý Nam đế, Khúc Thừa Dụ sau đó đều bị Trung Quốc tiêu diệt. Nhưng chỉ có Đinh Bộ Lĩnh sau khi thống nhất đất nước, xưng đế, thiết lập triều chính và quan trọng nhất là ngoại giao với nhà Tống, được vua Tống lần đầu tiên phong vương và chấp thuận Đại Việt là một bang, một nước có chủ quyền không còn quận huyện của Trung Quốc nữa. Cho nên vương triều nhà Đinh mới thật sự chấm dứt 1000 năm Bắc thuộc.