Nhiều thập kỷ qua, khoa học tập trung vào yếu tố di truyền để giải thích bệnh Parkinson. Tuy nhiên, sự gia tăng đột biến của căn bệnh này cùng những nghiên cứu mới về nguồn nước bị ô nhiễm tại các căn cứ quân sự đã chỉ ra một thủ phạm khác đáng sợ hơn: Môi trường sống của chúng ta.
Bà Amy Lindberg đã dành 26 năm phục vụ trong Hải quân Hoa Kỳ. Dáng đi của bà luôn toát lên sự mạnh mẽ và dứt khoát của một người lính. Nhưng vào khoảng năm 2017, khi bà và chồng là ông Brad đang tận hưởng cuộc sống hưu trí tại ngôi nhà mơ ước gần bờ biển Bắc Carolina, chân phải của bà bắt đầu không nghe theo sự điều khiển.
Những cơn run rẩy xuất hiện. Bà bắt đầu quên từ ngữ và suy nghĩ bị ngắt quãng. Bác sĩ chẩn đoán bà mắc bệnh Parkinson (PD) – một căn bệnh thần kinh khiến người bệnh dần mất kiểm soát cơ bắp. Khi đó, các bác sĩ nói rằng không có cách nào biết được nguyên nhân gây bệnh. Nhưng giờ đây, câu trả lời có thể đang nằm ngay trong quá khứ của bà, tại nơi bà bắt đầu sự nghiệp quân sự: Trại Thủy quân lục chiến Lejeune.
Bí ẩn tại Trại Lejeune
Amy Lindberg từng đóng quân tại Trại Lejeune, một trung tâm huấn luyện khổng lồ của Thủy quân lục chiến. Nơi đây có phong cảnh hữu tình với sông và biển, nhưng ẩn sâu dưới lòng đất là một bí mật đen tối. Trong nhiều thập niên, nguồn nước ngầm tại đây đã bị nhiễm Trichlorethylene (TCE) – một loại dung môi tẩy rửa dầu mỡ cực mạnh được dùng để bảo trì máy móc và giặt ủi quân phục.
Hàng ngàn binh sĩ và gia đình họ đã uống, tắm và sinh hoạt bằng nguồn nước này mà không hề hay biết. TCE là một chất độc thần kinh, nhưng tác hại của nó không xuất hiện ngay lập tức mà âm thầm phá hủy cơ thể qua nhiều năm.
Sự thay đổi trong tư duy khoa học: Từ Gen sang Môi trường
Trong nhiều năm, giới khoa học và các nhà tài trợ lớn như người đồng sáng lập Google, Sergey Brin, đã đổ hàng tỷ đô la vào việc nghiên cứu di truyền học (Gen) để tìm cách chữa trị Parkinson. Tuy nhiên, một thực tế đáng báo động đã buộc họ phải suy nghĩ lại: Tỷ lệ mắc bệnh Parkinson tại Mỹ đã tăng gấp đôi trong 30 năm qua. Bệnh do di truyền không thể tăng nhanh như vậy.
Các nghiên cứu mới nhất chỉ ra rằng yếu tố di truyền chỉ giải thích được khoảng 10% đến 15% các ca bệnh. Phần lớn còn lại là do môi trường.
Bước ngoặt lớn đến từ hai hướng nghiên cứu quan trọng:
- Vụ án “Những người nghiện bị đông cứng”: Năm 1982, bác sĩ Bill Langston phát hiện một nhóm người nghiện ma túy bị liệt hoàn toàn giống như bệnh nhân Parkinson giai đoạn cuối chỉ sau một đêm. Nguyên nhân là họ đã dùng một loại ma túy tổng hợp bị pha tạp chất MPTP. Phát hiện này chấn động giới y khoa vì nó chứng minh rằng hóa chất có thể tiêu diệt các tế bào thần kinh sản xuất dopamine, gây ra bệnh Parkinson.
- So sánh giữa hai căn cứ quân sự: Bác sĩ Sam Goldman đã thực hiện một cuộc so sánh lịch sử giữa các cựu binh tại Trại Lejeune (nơi có nước nhiễm TCE) và Trại Pendleton (nơi có nước sạch). Kết quả cho thấy những người lính từng đóng quân tại Lejeune có nguy cơ mắc Parkinson cao hơn 70% so với đồng đội ở Pendleton.
Thí nghiệm chứng minh và Kỷ nguyên “Tổng thể tiếp nhiễm”
Để khẳng định mối liên lạc này, nhà nghiên cứu Briana De Miranda tại Đại học Alabama ở Birmingham đã tái tạo môi trường của Trại Lejeune trong phòng thí nghiệm. Bà cho chuột hít phải một lượng nhỏ TCE hàng ngày. Kết quả cho thấy vùng não sản xuất dopamine của chuột bị tổn thương nghiêm trọng, giống hệt như não của bệnh nhân Parkinson.
Điều này dẫn đến sự ra đời của một lĩnh vực mới gọi là “Exposomics” (tạm dịch: Khoa học về Tổng thể tiếp nhiễm). Thay vì chỉ nhìn vào bản đồ gen, các nhà khoa học như Giáo sư Gary Miller tại Đại học Columbia đang kêu gọi xây dựng “Dự án Tổng thể tiếp nhiễm ở Người”. Mục tiêu là đo lường tất cả các yếu tố môi trường mà một người tiếp xúc từ khi sinh ra đến khi qua đời – từ không khí, nguồn nước, đến hóa chất trong thực phẩm và đồ gia dụng.
Giáo sư Ray Dorsey nhận định: “Môi trường nạp đạn, và gen bóp cò”. Ông tin rằng phần lớn các bệnh mãn tính hiện nay là do môi trường, và nếu chúng ta loại bỏ được các chất độc hại như TCE hay thuốc trừ sâu, chúng ta có thể ngăn ngừa được căn bệnh này.
Hy vọng và Hành động
Mặc dù TCE đã bị Cơ quan Bảo vệ Môi trường (EPA) Hoa Kỳ cấm vào cuối năm 2024, nhưng hàng triệu người đã bị phơi nhiễm trong quá khứ. Tuy nhiên, sự hiểu biết này mang lại quyền năng cho chúng ta. Các nhà khoa học khuyên mọi người nên dùng máy lọc nước, máy lọc không khí và hạn chế dùng đồ nhựa trong lò vi sóng để giảm thiểu rủi ro.
Về phần Amy Lindberg, dù mang trong mình căn bệnh nan y do môi trường gây ra, bà vẫn không đầu hàng. Bà tập luyện thể thao cường độ cao như boxing và chơi bóng, vì các nghiên cứu cho thấy vận động mạnh giúp làm chậm tiến trình của bệnh. Câu chuyện của bà là lời cảnh tỉnh về việc giữ gìn môi trường sống và cũng là minh chứng cho sự kiên cường của con người trước nghịch cảnh.
Nguồn: Wired
